Tímarit Máls og menningar - 01.06.1968, Blaðsíða 74

Tímarit Máls og menningar
þurfa að eiga skifti við annan mann.
Eg vil vera einn“ (bls. 178). Hann
hlustar á ána renna hjá, og fuglinn
sem tístir á garðstaurnum segir hon-
um nóg. „Sá sem heyrir ána renna
hefur lítið uppúr að hlusta á ykkur“
(bls. 180).
Ekki fær heldur sú ósk prestsins
mikinn hljómgrunn að vekja hjá
Knúti „þó ekki væri nema lítinn
samúðarvott fyrir sannri kenníngu“.
Svarið er: „Þegar ég var úngur
lá ég í bókum. Ég hef trúað sjö
kenníngum. Staðreyndirnar drápu
þær allar í sömu röð og ég aðhyltist
þær. Nú kemur þú með þá átlundu.
Staðreyndir afsanna allar kenníng-
ar. Mikil ósköp leiðist mér tal í fólki“
(bls. 181). Sá gamli trúir „á heim-
inn að frádregnum kenníngum og
hananú“ (bls. 182).
Það er í þessum síðari tilsvörum
sem hliðstæðan við afneitun höfund-
ar á öllum kenningum kemur greini-
legast fram. En að öðru leyti er ekki
rétt að gera of mikið úr þeirri hlið-
stæðu. Hjá Knúti leiðir efahyggjan
með fáránlegum afleiðingum til al-
gerrar afneitunar alls mannlegs sam-
félags. Samkvæmt því sem Halldór
hefur látið í ljós í samtali (í septem-
ber 1966), þá hefur hann reyndar
skapað harðhnútinn í sögunni í nieð-
vitaðri andstöðu við hina stöðugu
kvörtun nútímabókmennta yfir ein-
manakennd mannsins og sambands-
leysi. Engin ástæða er til að draga
þessi ummæli í efa. í Knúti sýnir
hann okkur nú mann sem gefur fjand-
ann í allt samband við aðra menn og
óskar fólki norður og niður. En þessi
afstaða hefur ekki í för með sér neina
beiska sjálfsaumkun; henni er haldið
fram með nokkurs konar hvössu,
kjarnyrtu skopi sem minnir á forn-
sögurnar.
Þegar gestirnir þrír eru loks komn-
ir á hestbak heldur rislágir og ríða
fetið frá bænum, er prestur kallaður
aftur inn í kotið. Það kviknar hjá
mönnunum von umaðsáþvermóðsku-
fulli öldungur hafi nú loks látið sér
segjast. En það er öðru nær — það
er ekki til að ræða við klerkinn um
ódauðlega sál sína sem karlinn hef-
ur kvatt hann hinzta sinn á fund sinn,
heldur til að biðja hann að annast
likina sína — „svo liún færi ekki á
flækíng þegar liann væri dauður“
(bls. 189). Þessi umhyggja fyrir
hundinum verður helzt til þess að
skerpa mannhatrið.
Eitt hið athyglisverðasta við þessa
sögu er ef til vill að höfundi hefur
lekizt að því er virðist fyrirhafnar-
laust að ljá fáránlegri lífsskoðun svo
alþýðlega raunsæjan og óviðjafnan-
lega íslenzkan svip.
Aðra af hinum sjö sögum bókar-
innar mætti kalla andstöðu frásög-
unnar um Knút, söguna Kórvillu á
Vestfjörðum. I sainbandi við efni
þessarar greinar er hún sérstaklega
64