Tímarit Máls og menningar - 01.06.1968, Blaðsíða 27

ríkisstjórna hrakti gríska bændur og
múgamenn upp í fjöllin, þegar þeim
var ekki lengur líft í byggðum. Þegar
stundir liðu fram tóku kommúnistar
forustu fyrir þessum skæruliðum.
Nágrannaríkin Búlgaría, Albanía og
Júgóslavía veittu skæruliðasveitun-
um grísku nokkurn stuðning í vopn-
um og vistum og sjúkrabjálp og af-
drep innan landamæra sinna. Ný
borgaraslyrjöld var skollin á, bálfu
grimmari og mannskæðari en sú
fyrri. Henni lauk ekki fyrr en á sumri
1949, er barátta grísku skæruliðanna
fjaraði út. En þá voru mikil umskipti
á orðin í heiminum. Það var á árum
hinnar grísku borgarastyrjaldar, að
settur var á svið sá sjónleikur ver-
aldarsögunnar, sem hlotið hefur nafn-
ið „kalda stríðið“, enda annað og
meira en tilviljun, að Atlanlshafs-
bandalagið, hemaðarleg og pólitísk
tjáning þess, var stofnað á síðasta
ári grísku borgarastyrjaldarinnar.
Svo langt er nú liðið síðan þetta var,
að kalda stríðið er orðið viðfangs-
efni sagnfræðinnar, furðu margar og
merkilegar heimildir um upptök þess
hafa verið birtar á siðustu árum, þótt
ekki séu enn öll kurl komin til grafar.
Það var liðið að haustnóttum árs-
ins 1945, stuttu eftir stríðslok, þegar
þess mátti sjá glögg merki, að hið
mikla bandalag engilsaxneskra stór-
velda og Sovétríkjanna, sem heims-
styrjöldin hafði barið saman, var
tekið allt að gliðna. Raunar hafði
Grikkland í fjötrum
mátt greina þverbrestina í þessu
bandalagi fyrr: fyrstu veðurboðam-
ir gerðu vart við sig þegar er Truman
forseti settist í hið auða sæti Roose-
velts. Hinn nýi forseti og hinir nýju
ráðgjafar hans tóku gagngert aðra
stefnu en Roosevelt og nánustu sam-
verkamenn hans höfðu haft í huga,
er þeir veltu fyrir sér sambúðar-
vandamálum Bandaríkjanna og Sov-
étríkjanna að loknu stríði. Hinn látni
forseti hafði talið fullan kost á frið-
samlegu samlífi beggja stórvelda á
hnettinum og unnið að því af ein-
lægni að svo yrði. En arftaki hans í
Hvíta húsinu var af öðru pólitísku
sauðahúsi og leit hin komandi ár í
öðrum fjarvíddum: í álitsskjali sem
hann skrifaði Byrnes utanríkisráð-
herra sínum, dagsettu 5. janúar 1946,
kvaðst hann vera sannfærður um, að
Rússland ætlaði að ráðast inn í Tyrk-
land og hertaka sundin milli Svarta-
hafs og Miðjarðarhafs. Hann taldi
enn aðra styrjöld í aðsigi, ef Rúss-
um yrði ekki sýndur jámhnefi og
mælt við þá á umbúðalausu máli. Þeir
skildu aðeins eina tungu: hve mörg
herfylki hefur þú? og því stoðaði
ekki lengur að leita samkomulags við
þá. Valdamildir ráðherrar forsetans,
svo sem Forrestal flotamálaráðherra,
voru um þetta leyti orðnir sannfærð-
ir um, að friðsamleg lausn væri ekki
til á því, sem þeir kölluðu rússneska
vandamálið.
Straumhvörfin í utanríkisstefnu
2tmm
17