Tímarit Máls og menningar - 01.07.1971, Síða 24

Tímarit Máls og menningar
komast fyrir á jafnlitlu svæði annar eins grúi ólíkra tungumála og mállýzkna.
Helzt þessara tungna er avarska; á henni eru til bókmenntir frá því á 18du
öld. Hún var og landstjórnarmál Samyls, eða Skemils eins og þeir nefna
hann í Skírni, fullhuga mikils sem um miðja fyrri öld braut undir sig víðlent
ríki fyrir norðan fjall, en varð um síðir að lúta í gras fyrir Rússakeisara.
Það væri tilgangslaust að setja hér á langar tölur um öll þessi tungumál:
andnesku, botliksku, godobersku, karatínsku, bogvalal, tjamalal, tindí, ak-
vöksku, tabassarönsku — þá tungu sem sumir hyggja að guð hafi gætt
mestum fallbreytingum sem verða í mannamáli, eitthvað um 50 talsins (og er
þó vant að vita hversu telja skal) — lakknesku, dargnesku eða hvað þær
nú heita þessar tungur sem hér sveima hjá líkar yndismeyjum Mahómeðs
á ódáinsakri. Ég nem staðar aðeins andartak við lítið dargneskt þorp,
Kúbatjí. Bæjarmenn hafa frá alda öðli verið orðlagðir víða um lönd fyrir
hagleik sinn á silfursmíði og gull; þorpsins er getið í landskipunarfræði
Strabons og var þessi iðn þar þá forn í ranni. Sonur nemur að föður og
kynslóð að kynslóð, og fullkomnar svo hver ættliður íþróttir fyrri manna.
Málvinur minn í Tvílýsi, ættaður úr Kúbatjí, sagði mér að sú umbreyting
hefði orðið mest á högum bæjarmanna eftir stjórnarbyltingu bolsvíkinga
að nú fóru stúlkurnar einnig að læra silfursmíði.
Sunnanvert við Dagestan, í tveimur smáþorpum í Azerbædjan, gengur sú
tunga sem nú er einatt nefnd údí eða údneska; á henni hefur í seinni tíð
verið sett saman eitthvað af bókum, og eru þeir kynsmenn þó naumast fleiri
en eitthvað fjórar þúsundir að tölu. Það er sumra manna hyggja að údneska
eigi ætt sína að rekja til albönsku, tungu sem víða gekk fyrir sunnan og
austan Kákasusfjöll á fornöldum (og má ekki villast á henni og þeirri tungu
á Balkanskaga sem eins er stundum nefnd). Á albönsku virðast hafa verið
til æðimiklar bókmenntir í kristnum sið, en allt hefur það nú glutrazt fyrir
löngu, nema hvað stafrofið er varðveitt í fornu handriti ermsku. Mikið
vildi maður nú leggja í sölurnar, ekki hvað sízt eitthvað af öllum þessum
grísku bókmenntum, eins og t. a. m. einn eða tvo sorgarleiki eða þvaðrið
í Platon, og eignast svo í staðinn þó ekki væri nema nokkrar heilagra manna
sögur eða slitringur úr sekvensíubók á fornri albönsku.
Og nú vendum vér aftur heim í Kolkisland, í lund þann hjá Þórshofi þar
sem vér skildum fyrir stundu við Medeu konungsdóttur og gullreyfið góða,
sem vér erum þess vegna hingað komnir. ESa má ég ekki heldur segja skinn,
14