Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Side 67

Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Side 67
Sérstaða Jðhanns Jónssonar Eins eiga hinar endurteknu upphafslínur í kvæði eftir Jóhann „Ég man þig“ samsvörun í ljóði Goethes „Ich denke dein“ og enn mætti benda á ýmislegt í kvæðinu „Þei þei og ró“, sem minnir á hið fræga kvæði Goethes Ein Gleiches eða „Uber allen Gipfeln ist Ruh“. En þótt einstökum línum svipi hér saman, er samanburður við ofangreind kvæði öðru fremur til þess fallinn að draga fram sérkenni Jóhanns. Um kvæði Walthers von der Vogelweide er það að segja, að það verður æ ólíkara Söknuði er á líður kvæðið og endar í ádeilu á aldarháttinn í heimsósómastíl, en um ljóð Goethes má geta þess, að það sem í þeim er hliðstætt við línur Jóhanns eru hlutir, sem liggja í eðli ástarljóðs annars vegar og vögguljóðs hins vegar og má finna víða án þess að tilheyra neinum sérstökum. Þannig mætti einnig bera bæði kvæðin saman við hið forna ljóð Alkmans „Sofa jöklatindar" eins og það heitir í þýðingu Gríms Thomsens. En samanburður leiðir vel í ljós mun skáldanna: grunntónninn í kvæðum Goethes er náttúrukennd, í hinu fyrra birtist fjöl- breytni náttúrunnar á ólíkum tímum dagsins, og í hinu síðara er það eining allrar náttúru, frá fjallstindum til mannsins, sem kvöldkyrrðin opinberar. En hjá Jóhanni kveður við allt annan tón: I kvæðinu „Ég man þig“ er aðeins ein árstíð ríkjandi, haustið, og í „Þei þei og ró“ má greina feigðartón, þar sem þögnin og rökkrið umlykja allt, í upphafi og endi ljóðsins, og þessi feigðartónn verður óvenju magnaður í tónlistinni, er vinur Jóhanns, tónskáldið Jón Leifs, gerði við ljóðið. Feigð og endanleiki eru jafnan á næstu grösum í kvæðum Jóhanns, og svo næm er tilfinningin fyrir slíku, að hversdagsleg og sakleysisleg orð eins og „Gott kvöld, hvað er klukkan?" í samnefndu kvæði fá þann þunga sem séu þau dauðadómur. Hið næturlega og dimma í ljóðlist Jóhanns ber raunar meiri keim af þýzkri rómantík en íslenzkum nítjándualdarkveðskap. Þótt Jóhann eigi til að sækja yrkisefni sitt í íslenzkt umhverfi eða þjóðsögur, er það á nokkuð annan hátt en þjóðskálda er vandi, og góðkunningjar úr íslenzku sveitalífi eins og krummi og Faxi verða ekki þáttur átthagalýsingar, heldur persónuleg tákn fyrir almenn öfl og það myrk: krummi er „svartur sorgarfugl“ og þeysireiðin í kvæðinu „Bráðum kemur nóttin“ á litið skylt við hinn hressandi útreiðartúr í Fákum Einars Benediktssonar, því engum dylst, að farskjótinn, Faxi, er dauðinn sjalfur og leiðin hlýtur því að liggja inn í „náttskuggana“. Sama máli gegnir um lýsingu erlends umhverfis, svo sem í kvæðinu Landslag, þar sem „borgin við vatnið“ er ekki nein ákveðin miðevrópsk borg, heldur tákn alls þess sem er týnt, glatað og kemur aldrei aftur. Svo hefur verið sagt, að Jóhann Jónsson sé „eins kvæðis maður“, og kann það 57
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.