Tímarit Máls og menningar - 01.07.1982, Síða 81

Ljúflingar og fleira fólk
ógiftur alla ævi, meðan hinn heldur áfram sínu sambandi og giftist
jafnvel ástkonu sinni síðarmeir.
Ef klemma á þessa sögu inn í ævintýramódelið verður ungi maðurinn
í hlutverki svikahetjunnar, þ.e. vonda mannsins sem gerir allt öfugt og
fær refsingu. Hinn væri þá hetjan sem sýnir hvernig á að haga sér.
Karlmennska hans eða ágæti er hins vegar ekki sérstaklega í sviðs-
ljósinu, sagan fylgir þeim yngri (óæðri) og er jafnvel höfð eftir honum
og í stað þess að flokka hann með vondu fólki fær lesandinn fremur
samúð með honum. Hér er því eitthvað sem ekki stemmir við heims-
mynd ævintýranna.
Franski strúktúralistinn Greimas telur að við greinum merkingu sem
kerfi andstæðna og mismunar. Til að varpa ljósi á hugmyndafræði
ákveðins texta sé því gott að draga fram meginandstæður hans og þau
hugtök og fyrirbæri sem tengjast þeim.
hátt:
t af því sem einkennir þjóðsögur eru skarpar andstæður. í þessari
eru þær aðallega tvenns konar og má t.d. sýna þær á eftirfarandi
Álfheimar Mannheimar
hið óþekkta hið óþekkta
ævintýri hverdagsleiki
áhætta öryggi
kynlíf
karlmennskukröfur
Eldri maður Yngri maður
Æðri maður Oæðri maður
prestur ráðsm./vinnumaður
faðir sonur
eldri kona yngri kona
girnd, ást ótti, óbeit
ánægja vanlíðan
kyngeta getuleysi
gæfa ógæfa
Framan af er drifkrafturinn í sögunni forvitni minni mannsins og
ævintýraþrá, takmark hans að öðlast sömu lífsreynslu og hinn. I
ævintýrunum eru yfirleitt andstæðar persónur sem stuðla að eða vinna
gegn því að hetjan nái takmarki sínu. Hér eru það fremur andstæð öfl
innra með honum sjálfum en líka ytri aðstæður og þrýstingur um-
327