Tímarit Máls og menningar - 01.07.1982, Blaðsíða 88

Tímarit Máls og menningar
stefnunnar og brýtur þjóðsagnahefðina til að miðla allt öðrum boð-
skap, vafalaust án þess að gera sér sjálfur grein fyrir því. Auk útmálunar
á fegurð landsins og friðsældinni í sveitinni er saga hans tvær róman-
tískar ástarsenur og ekkert þar á milli, í þeirri fyrri er kvenpersóna hans
óvirk og á valdi ástarinnar og karlmannsins, í þeirri seinni hamingju-
söm húsmóðir og eiginkona og því gjörsamlega út í hött að láta hana
springa af harmi þó aldrei nema komi gestir sem hún þekkir frá fornu
fari.
Niðurlag
Að lokum get ég ekki stillt mig um að hnýta hér við stuttri sögu sem
gæti verið vísbending um þann sagnfræðilega kjarna sem hugsanlega
leynist í þessum sögum. Þar segir að Ragnheiður Pálsdóttir, móðir
Brynjólfs biskups Sveinssonar og amma hinnar sögufrægu Ragnheiðar
biskupsdóttur, þá heimasæta, hafi kvatt með sér bónda nokkurn fram á
dal, horfið þar nokkuð lengi og komið aftur svuntulaus. Hafði hún þá
alið barn í álfhól og gaf bónda fé til að hann þegði yfir.
Þó nútíma lesanda þyki sem svunta Ragnheiðar muni annars staðar
niðurkomin en í álfhól og þagmælska bónda hafi greinilega brugðist,
virðist það ekki hafa komið að sök. Ragnheiður sýnist hafa komist
áfram í lífinu ekki síður en hinar skírlífu og hreinhjörtuðu meyjar í
fyrstu sögunum hér að framan, enda réttlætið í heimi hér ekki jafn
óskeikult og þar. Ekkert vitum við samt hvað hún hugsaði á leiðinni
heim, hvað varð um huldumanninn hennar eða hvort nokkur maður sá
hana glaða í hjónabandinu. Þannig er það með allar þessar sögur, þær
vekja fleiri spurningar en þær svara. Því betur sem þær eru skoðaðar,
þeim mun fleiri leiðir sér maður opnast til allra átta— og langar að fara
þær allar. Greining mín á þessum þremur eða fjórum sögum hér að
framan er því engan veginn tæmandi. Margar aðrar eru líka ekki síður
áhugaverðar, þó þær bíði betri tíma. Skal ég nú reyna að draga hér fram
nokkrar meginlínur sem mér virðist mega greina, bæði í þeim sögum
sem hér hafa verið til umræðu og hinum sem skemmra eru á veg
komnar.
Að því er varðar þjóðfélagsmynd og hugmyndafræði er mest áber-
andi stéttaskiptingin og hið tvöfalda siðgæði, hinn mikli munur sem er
á hlutverkum kynjanna og þeim kröfum sem gerðar eru til þeirra, svo
og ólíkir draumar og væntingar karla og kvenna. Sögurnar um ungu
stúlkurnar í jólagleðinni eru hrein prédikun um guðsótta og góða siði
334