Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 20

Tímarit Máls og menningar
um, sem eru reynsla, tilfinningar, hugmyndir, heimsmynd ákveðins ein-
staklings: það sem bjó honum næst hjarta. Sá greinarmunur efnis og
búnings eða forms, sem þá er gert ráð fyrir, var raunar miklu eldri, en
áherslan á verkið sem tjáningu einstæðs persónuleika var nýjung þess tíma.
Klassísisminn, sem á undan fór, lagði megináherslu á hið almenna og
sammannlega.
A eftir nýjum skilningi á skáldskap fylgdu nýjungar í aðferðafræði
bókmenntarannsókna. Meginviðfangsefnið varð samband skálds og verks,
upphaf boðanna sem skáldverkin fluttu í höfundi þeirra, hin svo nefnda
ævisögulega rannsóknaraðferð. Þessi aðferð hefur verið fyrirferðarmikil allt
fram á síðari áratugi, en á þessari öld hefur hún löngum verið harðlega
gagnrýnd, svo að hún hefur smám saman þokað úr því öndvegi sem hún
áður sat í. Þó verður að hafa í huga að gagnrýnin hittir einstaka fræðimenn
misvel, enda rannsóknirnar geysimiklar að umfangi og hafa, hvað sem ann-
mörkum líður, skilað miklum afrakstri sem hefur varanlegt gildi. Gagnrýn-
in hittir einkum þann sambreysking pósitívisma og ævisögustefnu sem réð
lögum og lofum kringum síðustu aldamót og var á margan hátt í mótsögn
við rætur stefnunnar í rómantíkinni. Undir vísindalegu yfirbragði fólust
mótsagnir hughyggju og efnishyggju, einstaklingshyggju og nauðhyggju.
Það voru einmitt þessar mótsagnir sem áttu drýgstan þátt í því að Sigurður
Nordal hafnaði pósitívismanum, en hann hafnaði ekki hinni ævisögulegu
rannsóknaraðferð heldur miðaði starf sitt við hana eins og hvarvetna kemur
fram í verkum hans, m. a. mjög skýrt í þessari stefnuskrá fyrir íslenskar
bókmenntarannsóknir sem hann setti fram í erindi sínu um Matthías
Jochumsson, sem fyrr var nefnt:
Mikið skortir á, að Islendingar séu farnir til hlítar að átta sig á verkum hans,
skilja þau, vinza úr þeim, skýra þau í sambandi við manninn og hvort tveggja í
samhengi við fortíð og samtíð. Enn er eftir að safna bréfum hans og gefa þau
út og rita ævisögu hans og lýsingu eftir beztu heimildum. Þetta tvennt eru
brýnustu skyldur nútímans við minningu hans. Ur öllu þessu mun síðan
framtíðin vinna, og upp úr því mun rísa sú mynd af manninum og skáldinu,
sem íslenzka þjóðin mun eiga hvað lengst eigna sinna. (Áfangar II, bls. 71)
Þessi orð sýna að Sigurður Nordal sá fullunna íslenska bókmenntasögu
fyrir sér sem sögu skáldanna og leiða ótvírætt í ljós þau einkenni ævisögu-
stefnunnar sem settu mark á verk hans allt fram til ritgerðarinnar um Hall-
grím Pétursson, sem birtist árið 1970. Á þessu þarf enginn að furða sig, því
að ævisögustefnan var ríkjandi þegar fræðimennska hans var í mótun og hún
samræmdist fyllilega einstaklingshyggju hans og öðrum heimspekilegum
viðhorfum.
10