Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Síða 42

Tímarit Máls og menningar
veturinn 1918—19 og enn hafa ekki verið gefnir út. I þessu handriti, sem er
mikið að vöxtum, leitast hann við að skýra þau öfl sem takast á í sálarlífi
mannsins og mannlífinu öllu í ljósi frumsmíðaðra hugtaka, einlyndis og
marglyndis. Hið eina og hið marga togast á í huga hvers manns; maðurinn
sjálfur er í senn eitt og margt og hann þarf sífellt að leita sátta eða gera upp á
milli ólíkra stefna í lífinu. I Hel, heimspekilegu söguljóði frá þessum tíma,
gerir Sigurður sama efni skil með því að rekja örlagasögu manns sem leyfir
marglyndinu einu að ráða ferðinni. Þar er sýnt hvernig lífsstefna marglyndis
í líki Alfs frá Vindhæli leiðir til sundrungar og friðleysis sem óminnið eitt —
gleymska og tortíming — kann að sefa.
Spurningin, sem brennur á Sigurði í þessum fyrstu verkum, er sú, hvort
og þá hvernig manninum sé yfirleitt unnt að vera í sátt við sjálfan sig, hvort
og þá hvernig okkur sé unnt að verða „heilir menn“. Þetta áhyggjuefni
verður síðan grunntónninn í fjölmörgum ritgerðum og erindum Sigurðar. I
ritdeilunni við Einar H. Kvaran gerir Sigurður þetta að meginumræðuefni. I
erindaflokknum Líf og daudi tekst hann á við þetta sama efni í tilraun til að
móta og rökstyðja heilsteypta lífsskoðun. Og í fjölmörgum ritgerðum um
skáld og verk þeirra, bæði frá fyrri tíð og samtíma sínum, leitast hann við að
draga fram þær andstæðu stefnur og mótsagnir sem einkenna verkin og þá
augljóslega einnig líf höfundanna.
Eins mætti lýsa þessu viðfangsefni Sigurðar með því að segja að vandinn,
sem menn þurfi að glíma við, sé sá að gerast ekki sekir um ósamkvæmni og
óheilindi. Mönnum hættir sífellt til að blekkja sjálfa sig og falsa eigin veru-
leika.
Þess vegna skiptir það öllu máli í lífi okkar, að dómi Sigurðar, hvernig við
förum með hugsun okkar um lífið. „Við erum og verðum það sem við hugs-
um,“ segir hann á einum stað. Hugsunin er það sem gerir okkur að því sem
við erum. Þess vegna fylgir mannlífinu sérstök áhxtta, sú að velja ranga
stefnu, villast af leið, glata því sem gefur lífinu gildi. Einnig þess vegna erum
við ábyrg fyrir lífinu, fyrir þeim kostum sem við veljum eða höfnum.
Hin siðferðilega krafa, sem Sigurður vill að menn geri til sjálfs sín, er sú
að hopa ekki andspænis þeim vanda, því verkefni að lifa heilsteyptu lífi.
Þessa kröfu hafa heimspekingar sífellt borið fram frá því að Sókrates gaf það
fordæmi sem Platón gerði svo rækileg skil í ritum sínum. Heilsteypt líf
byggir á heilli hugsun um lífið og slíka hugsun á að vera unnt að bera fram í
heilstæðri orðræðu. Líf okkar ræðst af því hvernig — hversu vel eða illa —
okkur tekst að rreba um lífið. I orðræðu ráða menn ráðum sínum. Þar
mótast hugsun manna, þar velja þeir úr kostum lífsins, meta þau verðmæti
sem í húfi eru, ákvarða lífsstefnu sína. Og sú orðræða sem mestu hefur skipt
í íslenskri menningu er bundin frásögnum, skáldskap, ljóðum.
32
j