Morgunblaðið - Sunnudagur - 14.12.2014, Blaðsíða 46

46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14.12. 2014
Þ
að er allt svo stórt í henni Ameríku,
sögðu menn forðum. Það voru auð-
vitað skýjakljúfarnir, stórsteikurnar,
kúrekahattarnir og drossíurnar.
Stærðarbilið hefur minnkað jafnt og
þétt og turnarnir eru sums staðar
orðnir jafnvel hærri en þar vestra. Og pínulitlar Am-
eríkur hafa dúkkað upp úti um allar trissur og eft-
iröpunin orðin slík að Íslandsvindurinn Eric Clapton
gítarsnillingur er hættur að hafa gaman af ferðalög-
um.
Tími skýrslnanna kom
Eftir bankahrun töldu Íslendingar rétt að skrifa
„rannsóknarskýrslur“ af því tilefni og kostuðu þær
ógrynni fjár, einmitt þegar fé var takmarkað í land-
inu. Þessar skýrslur reyndust fjarri því að vera galla-
lausar og sumar risu tæplega undir nafni. Gagnsemi
þeirra flestra má raunar draga í efa. Blandan var
barnaleg eftiráspeki, þar sem atburðarás var tekin úr
samhengi við samkynja atburði annars staðar og of-
urtrú á að hefði smásmyglislegt skrifræði verið við
hún á hæstu fánastöng allra myndi allt hafa farið vel.
Heilmikið hefur verið rætt um allar þessar skýrslur.
Sem er eftirtektarvert því að á daginn kemur að
sárafáir virðast hafa lesið þær sér til gagns. Gapandi
fjölmiðlungar, sem frægir eru fyrir að fella dóma eftir
smekk og fordómum, virðast hafa flett doðröntunum
á hlaupum í von um að finna setningar á stangli sem
helgað gátu þeirra málstað eða fákunnáttu.
En þrátt fyrir marga og augljósa annmarka er vafa-
lítið að rannsóknir og skýrslur áttu fullan rétt á sér.
Þetta var þvinguð staða. Ella hefðu ógrundaðar sögu-
sagnir sögusmettanna átt sviðið áfram. Þær áttu það
ekki í sama mæli, þótt margt smælkið væri tínt til í
skýrslunum og ekki alltaf gerður munur á auka-
atriðum og aðalatriðum þar. Ekki verða skýrslurnar
allar þó settar undir sama hatt, en sumar þeirra náðu
vart að varpa skýrara ljósi á rannsóknarefnið en var,
áður en skýrsluhöfundar hófu störf.
Kanar höfðu þetta öðruvísi
En hvað kemur þetta Ameríku við? Jú, eins og vant
er um annað, þá reis bankahrunið mun hærra þar en
hjá okkur, þótt mælikvarðanum „miðað við fólks-
fjölda“ hafi ekki verið brugðið á fullyrðinguna. Am-
eríka býr svo vel að vera enn með einu heimsmyntina
sem sína prívat þjóðarmynt. Sú hagkvæmni var
grundvöllurinn undir fullyrðingu seðlabankastjórans
þar, að Bandaríkin gætu prentað sig út úr hvaða
skuldavanda sem væri og gætu því ekki orðið gjald-
þrota. Skuldir Bandaríkjanna eru að mestu í doll-
urum og í „teóríunni“ má því í neyð prenta ríkið út úr
skuldum. Prentunin myndi auðvitað fljótlega þýða
verðminni mynt og verðbólgu, en þá um leið snar-
lækkandi erlendar raunskuldir Bandaríkjanna.
Bandaríkjamenn gætu þannig farið á svipaðan hátt
með kínverska lánardrottna sína og Íslendingar
gerðu við sína eldri borgara fyrir verðtryggingu. Og
þannig var í stórum dráttum tekið á bankahruninu
vestra. Að vísu voru ekki allir meðhöndlaðir eins,
gagnsæi kom hvergi við sögu, né heldur formreglur,
svo heitið gæti.
Nefndarmennirnir tveir í Rannsóknarnefnd Al-
þingis virtust hins vegar telja að allt bankahrunið á
Íslandi snerist um það hvort skrifræðisreglum ýtr-
ustu krafna fræðilegs stjórnsýsluréttar hefði verið
fylgt út í æsar eða ekki. Þeir sem sáu um að greiða úr
hinum miklu fjármálalegu ógöngum í Bandaríkjunum
haustið 2008 höfðu aldrei heyrt um þess háttar kenn-
ingar. Með allar sínar tugþúsundir hagfræðinga,
skrifaða út úr fínustu skólum, skall bankakreppan á
þeim eins fyrirvaralaust og á sumum öðrum. Stjórn-
endur peningamála höfðu ekki verið upplýstir um það
að lausnin úr þeim óhemjulegu ógöngum sem brustu
á eins og þruma, fælist í því að skrifa mörg uppköst af
löngum bréfum sín á milli, bíða svara í hæfilegan um-
þóttunartíma, gefa skrifleg fyrirmæli, skrifa um þau
fundargerð, bíða þess að andmælendaréttur liði, setja
niður starfshópa og greiningarnefndir fagmanna og
fara svo í öllum atriðum eftir gömlum krísuáætlunum
úr möppum blað fyrir blað um atburði sem enginn
hafði séð fyrir. Þetta allt hefði Rannsóknarnefnd hins
íslenska Alþingis getað kennt þeim. Málin vestra
voru hins vegar afgreidd í símtölum á milli æðstu
manna og á fundum fram á nótt. Engar fundargerðir
voru skrifaðar, enda enginn tími til þess. Ekki var
tóm til að velta því fyrir sér hvort heimildir til að-
gerða væru fullnægjandi eða ekki og þeim amerísku
datt ekki í hug að óska eftir lögfræðilegum álits-
Leitin er
erfiðust þegar
menn hafa
týnt sjálfum sér
* Vinstristjórn sat í fjögur ár.Samfylkingin fór með forræðiutanríkisráðuneytisins í 6 ár. Hvers
vegna var þetta mál ekki upplýst á
öllum þessum langa tíma?
Reykjavíkurbréf 12.12.14