Morgunblaðið - Sunnudagur - 14.12.2014, Side 47

gerðum, sem hefði mátt flýta og fá eftir nokkrar vik-
ur, en ekki eftir venjuhelguðum starfsháttum Um-
boðsmanns Alþingis hér á landi, mörgum mánuðum
seinna.
Enn hefur engin rannsóknarskýrsla verið skrifuð
um ósköpin öll í Bandaríkjunum. Fróðleikinn er helst
að hafa úr ævisögum helstu leikendanna á stóra sviði
heimsmarkaðarins.
Loksins skýrsla
En það þýðir ekki að Bandaríkjamenn séu ófærir um
að skrifa skýrslur. Ekki heldur gallaðar skýrslur sem
litlu skila. Meirihluti demókrata í öldungadeildinni
skilaði nýlega frá sér skýrslu um meintar pyntingar
CIA, leyniþjónustu Bandaríkjanna. Kannski þykir
óþarft að nota orðið „meintar“ sem fyrirvara í þessu
tilviki. En það er gert til að undirstrika að mjög er
deilt um það vestra hvort um pyntingar hafi verið að
ræða eða ekki. Hefðbundin íslensk túlkun mundi ekki
þurfa slíkan fyrirvara. En jafnframt er deilt um það,
hvort hinar „hertu yfirheyrsluaðferðir“ hefðu verið
réttlætanlegar eða ekki. Vísað er til atburðanna 11.
september, sem CIA hafði ekki séð fyrir og því sætt
miklu ámæli. Það var í reykmekkinum mikla frá þeim
ógnaratburðum sem ákveðið var að herða tökin í yf-
irheyrslum yfir meintum hermdarverkamönnum al
Kaída. Alþjóðlegar reglur um meðhöndlun fanga í
styrjöldum hafi ekki átt við í þeim tilvikum. Hryðju-
verkamenn lúti ekki lögmálum þjóðarhers, þeir und-
irgangist engar skyldur og almennar reglur gilda því
ekki um þá. Verið sé að tala um sams konar fólk og
sker varnarlaust fólk á háls í beinni útsendingu. Þá sé
ekki aðeins átt við fáeina Vesturlandamenn, sem fá
mesta fyrirferð í fjölmiðlum, heldur þúsundir her-
manna Sýrlands, Íraks og Kúrda. Þessi rök eru þung
á vogarskálunum, en duga þau til? Það er vissulega
ójafn leikur, ef annar aðili átaka verður að lúta mann-
úðarreglum og stríðssáttmálum í umgengni við óvini
sína á meðan óvininum koma slíkar reglur ekki við.
En vandinn er sá að brot á fyrrnefndum reglum vita
ekki síst inn á við. Ekki endilega að óvininum sem á
fátt gott á skilið. Gefi menn sér undanþágu frá grund-
vallarmannúðarreglum eru þeir komnir á mjög
hættulega braut.
Engar reglur virðast gilda
Fangarnir í bandarísku herstöðinni við Guantánamó
(Gitmó) á Kúbu eru ekki stríðsfangar í hefðbundinni
merkingu orðsins. Fangabúðirnar þar hafa nú verið
nýttar í 12 ár. Þeir, sem eru handteknir og fluttir um
langan veg í þessar búðir, hafa á þeirri stundu mjög
óljósa stöðu. Það er ekki vitað með vissu hvort hver
og einn þeirra sé örugglega hryðjuverkamaður þótt
grunsamlegur sé. Við þann órökstuddan grun verða
þeir að búa sviptir frelsi árum saman.
Allmörgum hefur verið sleppt eftir langa vist þegar
yfirvöld telja sig ekki hafa vissu um sök og ríki hefur
fundist sem vill taka við þessum landlausu mönnum.
Fangarnir í Gitmó sæta því mjög harkalegum
þvingunaraðgerðir löngu áður en „hinar hertu yf-
irheyrsluaðgerðir“ koma til.
Gæsluvarðhaldsúrskurðir eru að sjálfsögðu þekktir
hér. Þeir, sem í slíku hafa lent, hafa sumir lýst þeim
þrúgandi áhrifum sem fárra daga eða vikna gæslu-
varðhald hefur haft á þá. Þeir eru þó leiddir fyrir
dómara, sem gætir tiltekinna hagsmuna og þeir hafa
löglærða menn sér við hlið, til halds og trausts. Lang-
oftast er slík vistun aðeins til skamms tíma. Ekkert af
þessu á við varðandi fangana í Gitmó.
Fangabúðirnar voru ætíð umdeildar vestra og
Obama forsetaframbjóðandi lét eins og það yrði eitt
hans fyrsta verk að loka þeim. Nú, 6 árum síðar, eru
þær enn í brúki, þótt föngum hafi fækkað verulega.
Gagnrýnendur forsetans, úr hans eigin herbúðum,
segja að sennilega hefði þessum föngum fækkað jafn
mikið, hver svo sem hefði verið í Hvíta húsinu.
Fyrirfram mætti ætla að flestum þætti hin nýbirta
skýrsla þingnefndarinnar gott mál. En því fer fjarri.
Forsetinn sjálfur veit ekki í hvorn fót hann á að stíga
vegna hennar. Hefur hann klemmst á milli leyniþjón-
ustumanna sinna og fyrrverandi ákafra stuðnings-
manna. Skýrslan hefur verið í mörg ár í vinnslu og
kostað á 5. milljarð króna. Þó var enginn þeirra, sem
best til þekkja, kallaður fyrir nefndina og raunar fór
engin vitnaleiðsla fram. Nefndin klofnaði svo á loka-
sprettinum eftir stjórnmálalegum línum.
Þegar mistök Leyniþjónustunnar voru rannsökuð á
sínum tíma, vegna fullyrðinga hennar um að Írak réði
yfir gereyðingarvopnum, var samheldni í rannsókn-
arnefndinni og mun betur haldið á málinu.
Nú er fullyrt að nefndarmenn demókrata hafi leit-
ast við að hvítþvo sjálfa sig í málinu, áður en repúblik-
anar fái formlega meirihluta stöðu í öldungadeildinni
í næsta mánuði. En CIA hefur nú nafngreint þá þing-
menn (og nefndarmenn) sem fengu reglubundið
skýrslur um þær aðferðir sem beitt var við yfirheyrsl-
urnar og þann árangur sem af þeim varð. Engin
þeirra hafi gert athugasemdir við leyniþjónustuna.
Þá er bent á þá hræsni og tvískinnung sem þykir
felast í því að forsetinn sjálfur samþykkir persónu-
lega skotmörk mannlausra flauga (dróna), sem gera
árásir innan landamæra ríkja, sem ekki hefur verið
sagt stríð á hendur. Leitast er við að fella hryðju-
verkaforingja í slíkum árásum, og forðast, eins og
fært sé, dráp á sakleysingjum við þær aðgerðir.
„Vatnsbrettaböð“ sem láta föngum líða eins og þeir
séu við það að drukkna séu vissulega mjög harð-
neskjuleg. En varanlegur skaði sé ekki af þeim. Því sé
hlálegt að sömu menn hneykslist yfir þeim og viti vel
af og samþykki sjálfir „drón“morðin á óvopnuðu fólki
víða um lönd.
Stjórnendur CIA fullyrða að „hertum yfir-
heyrslum“ (pyntingum) hafi verið hætt árið 2007.
Ekki var neitt leyndarmál að þær höfðu átt sér stað.
Meginfréttapunktar hinnar umdeildu skýrslu hafa
því verið þeir að CIA hafa leynt Bush forseta umfangi
og áhrifum „hertra yfirheyrslna“. Stundum hafi CIA
gengið harkalegar fram en verklagsreglur hafi leyft
og svo fullyrða skýrsluhöfundar, að þeim mikilvægu
upplýsingum, sem sagt var að pyntingarnar hefðu
tryggt, hefði mátt ná fram með hefðbundinni yf-
irheyrslutækni. Þetta er fullyrt í skýrslunni án þess
að vitnaleiðsla af neinu tagi hafi farið fram hjá nefnd-
inni.
Og eins og alltaf þá er reynt, í tilefni af svona frétt-
um, að finna íslenskan vinkil á málinu. Í þetta sinn
voru það „fangaflutningavélarnar“ rétt einu sinni
með tilheyrandi vangaveltum um hverjir hefðu heim-
ilað viðkomu þeirra hér.
Vinstristjórn sat í fjögur ár. Samfylkingin fór með
forræði utanríkisráðuneytisins í 6 ár. Hvers vegna
var þetta mál ekki upplýst á öllum þessum langa
tíma? Það hefði væntanlega ekki þurft mörg hundruð
milljóna króna rannsóknarnefndir til þess.
Sennilega aðeins fáein símtöl.
14.12. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 47