Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Page 50

blóthúsið í Uppåkra en það var byggt
fljótlega eftir Kristsburð og var það í
notkun fram til um árið 800. Önnur
blóthús og skálabyggingar sem geyma
leifar helgisiða eru í dag þekkt frá stóru
svæði innan Skandinavíu og eru þau
talin vera frá tímabilinu 500-1000 e. Kr.
Blóthúsin marka upphafið að mikil-
vægum breytingum sem fólu í sér
flutning á helgisiðum utandyra, þ.e. úr
mýrum og vötnum, til helgisiða
innandyra á byggðum svæðum. Með
blóthúsunum fylgdu að líkindum frá-
sagnirnar um guðina, jafnt sem nýir
siðir, sem skýrt getur hvers vegna
skurðgoð hvers konar eru fyrst þekkt frá
þessu tímabili.
Jafnvel breytingar á rýmisbundnum
einkennum siðanna eiga sér rómverskar
fyrirmyndir. Grísk og rómversk hof
voru ekki blóthús, heldur byggingar yfir
sjóði og skurðgoð. Helgisiðirnir áttu sér
hins vegar stað við stór fórnarölturu,
sem staðsett voru austur af hofunum.
Það var þar sem dýrunum var fórnað,
kjötinu deilt út til þátttakenda og valdir
bitar brenndir á ölturunum. Þessir
helgisiðir, sem áttu sér stað utandyra,
skýra hvers vegna klassísku hofin voru
fyrst og fremst skreytt að utan, líkt og
dæmið um höggmyndirnar á Parthenon
í Aþenu sýna. Í rómverska ríkinu voru
nefnilega iðkaðir innanhúss margir
austrænir trúarsiðir, öfugt við það sem
tíðkaðist innan grískrar og rómverskrar
trúar. Meðal Gyðinga er samkomuhúsið
(e. synagogue) einskonar rammi utan
um helgisiðina; innan Míþra dýrkunar
eiga heilagar vígslur sér stað í hofum
sem nefnast mithraeum og í kristinni trú
eru messur haldnar í kirkjum. Fyrir
tilstilli þessara trúarsiða jókst mikilvægi
þeirra sem fram fóru innanhúss í
rómverska ríkinu á 2. og 3. öld. Vegna
þess að keisaraveldið studdi kristna trú í
byrjun 4. aldar, með því að smám
saman leyfa hana eina trúarsiða,
breyttust hinar áberandi gerðir fórna í
rómverska ríkinu. Stórir og mikilvægir
trúarsiðir áttu sér ekki lengur stað
utandyra, heldur innandyra í nýju stóru
basilíkunum. Siðirnir sem fram fóru
innanhúss skýra það hvers vegna
kirkjurnar voru svo ólíkar hofunum sem
raun ber vitni. Hið ytra voru kirkjurnar
venjulega innréttaðar með einfaldari
hætti en að innan, þar sem mikið var í
þær lagt með marmara og blandaðri
mósaík.
Áhugavert er að skoða, út frá skandi-
navísku sjónarhorni séð, þessa grund-
vallarbreytingu sem verður á stað-
setningu helgisiða í rómverska ríkinu og
bera saman við blóthús í Uppåkra. Líta
má á þessa byggingu og aðrar trúarlegar
sem bergmál elstu kirkjanna. Róm-
verskar, kristnar fyrirmyndir hafa verið
notaðar til þess að skapa eitthvað nýtt í
Skandinavíu. Skandinavísku blóthúsin
voru jú ekki kristin en höfðu engu að
síður kristnar fyrirmyndir. Þetta þýðir
að hin norræna trú varð fyrir áhrifum
kristninnar löngu áður en trúboðs-
tímabilið og kristnitökuferlið hófst.
Þessi áhrif frá frumkristninni þýða að
breyta þarf því hvernig litið er á
kristnitökuna. Ekki er lengur hægt að
líta á kristnitökuna í Skandinavíu sem
fyrsta skrefið í átt að einhverskonar
evrópuvæðingu, eins og oft hefur verið
gert. Líta verður á hana sem marg-
háttaðar umbreytingar sem í eru ofnar
framandi fyrirmyndir, jafnvel þó að
kristnitakan hafi verið yfirgripsmeiri en
aðrar breytingar sem áður höfðu átt sér
stað. Kristin áhrif og fyrirmyndir féllu í
breyttu formi þegar á 4. og 5. öld saman
við þá siði sem fyrir voru. Á trúboðs-
__________
50
„Mission impossible?“