Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Síða 57

o.áfr.).
Max Gluckman (1962) er síðastur
þeirra fræðimanna sem nefndur er
stuttlega á þessari hraðferð hér yfir
sögulegan bakgrunn kumlarannsókna.
Þeirra verður ekki getið meir. Gluck-
man byggði sínar kenningar á hug-
myndum Radcliffe-Browns þess eðlis
að athafnir tengdar dauðanum ættu fyrst
og fremst að vera skoðaðar í ljósi
hugmynda um „role-play“ athafnir.
Þessu var áðurnefndur Goody sammála.
Gluckman varpaði fram hugmyndum
sem hann byggði á kenningum Van
Genneps, t.d. „…why is it that in tribal
society there is on the whole greater
ritualization of transitions in social
status, and greater ritualization indeed
of social relationships in general, than
there is in modern society“ (Gluckman
1962, bls. 2). Hann lagði einnig fram
tilgátur, sem hann sannaði ekki, eins og;
„…(a) the greater the secular different-
iation of role, the less the ritual; and the
greater the secular differentiation, the
less mystical is the ceremonial of
etiquette; (b) the greater the multiplicity
of undifferentiated and overlapping
roles, the more the ritual to separate
them“ (Gluckman 1962, bls. 34). Þegar
greftrunarsiðir voru líkir hjá ólíkum
menningarsamfélögum benti það til
þess að siðirnir skírskotuðu til eins eða
líkra atriða í hinum ólíku samfélögum.
Þau voru m. ö. o. lík að upplagi.
Samfara hugmyndum þessara fræð-
inga, aðallega hinum eldri, voru forn-
leifafræðingar fyrst og fremst upp-
teknir af gerðfræðilegum, staðfræði-
legum og tímatalstengdum vanda-
málum. Þeir notuðu efnivið úr kumlum
til að rannsaka trúarleg atriði og ýmsa
menningarsögulega þætti. Þegar og þá
þeir gáfu sig að spurningum um trú
gengu þeir út frá ríkjandi hugmyndum í
mannfélagsfræðinni án beinna tengsla
við sinn eigin efnivið, t.d. kumlin og
haugféð.
Ekki er út í hött að segja að forn-
leifafræðingar hafi ekki aðeins notað
gagnrýnislaust kenningar um trúarleg
málefni, heldur einnig félags- og
menningarsögulegar kenningar sem þeir
sóttu í sjóð mannfélagsfræðinga. Þetta á
fyrst og fremst við evrópska fræðimenn.
Í Norður-Ameríku var staðan svolítið
önnur. Þar var fornleifafræði og mann-
félagsfræði undir sama hatti og ekki
gerður neinn meiriháttar greinarmunur
þar á. Dæmi má taka af Lewis Binford
sem stundum kallar sig fornleifafræðing
og stundum mannfélagsfræðing (Bin-
ford 1971, bls. 21, 237).
Stundum var sagt á sjötta áratugnum
að fornleifafræði væri mannfélagsfræði,
eða ekki neitt. B. Bartel skrifar; „Many
archaeologists seem to have lost sight
of exactly where and how much of
theory and method they have "borrow-
ed" from sociocultural studies related to
this phenomenon“ (1982, bls. 32).
Bartel á hér fyrst og fremst við rann-
sóknir á greftrunarsiðum og tengdum
efnum.
Fornleifafræðingar fást einkum við
efnislegar leifar sem manneskjan og
samfélag hennar hefur skilið eftir sig.
Mannfélagsfræðingar fást hins vegar
fyrst og fremst við lifandi menn og
samfélög. Þetta þýðir að mannfélags-
fræðingurinn getur rannsakað tengsl
manneskjunnar og óhlutbundna þætti
menningarinnar. Þetta getur fornleifa-
fræðingurinn ekki gert.
Efnislegar leifar, gripir og mann-
virki eru búnar til í félagslegu og
menningarlegu samhengi. Þær eru
hannaðar, notaðar og þeim gjarnan eytt,
__________
57
Bjarni F. Einarsson