Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.02.2015, Blaðsíða 44

44 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.2. 2015
V
iðskiptaráð veraldarinnar, fram-
kvæmda- og athafnamenn eru vís-
ast eins misjafnlega innréttaðir
gagnvart trú og heimspeki eins og
hitt fólkið í mannheimi og pólitísk
binding hugans er sjálfsagt al-
mennt ólík fyrir utan þann þátt sem snýr að frelsi í
viðskiptum og almennu umhverfi þess.
Von vaknar
Það er þó sitt hvað sem einkennir þá í augum ann-
arra, og eigin mati á sjálfum sér. Það er vonin um að
fá eðlilegt svigrúm til að láta til sín taka, án fyrir-
mæla eða óeðlilegra hindana að ofan. Taka má Ísland
sem dæmi. Það var mjög síðbúinn vettvangur frjálsra
viðskipta og sat einmitt á sama tíma aftast á meri lífs-
kjaranna. Um næstseinustu aldamót voru engin jarð-
göng á Íslandi. En náttúran hafði gefið okkur for-
smekkinn. Menn þekktu Víðgelmi og Surtshelli og
því þekktu þeir tilfinninguna sem fylgir því að feta
hrjúfa brautina í myrkri og sjá loks glitta í ljós. Þegar
barátta Jóns Sigurðssonar og annarra í sömu erind-
um fór seint og um síðir að bera árangur gerðist ein-
mitt þetta. Eftir barning í myrkri og þraut glitti í von
um að betri tíð kynni að vera í vændum eftir allar
þessar vondu og vonlitlu aldir. Ráðgjafaþing í
Reykjavík, heimastjórn og loks fullveldi voru hrað-
fara risaskref, sé borið saman við aldalangt vonleysið.
Það var eitthvað stórkostlegt að gerast.
En í augum nútímafólks, sem horfir um öxl, virðist
þetta hafa verið agnarsmár árangur og varla farið
fetið. En mestu varðaði að ferðin inn í framtíðina var
hafin.
Heimatilbúnar meinlokur töfðu
Lítill markaður og veikluð kaupgeta alls almennings
einkenndu fyrri hluta síðustu aldar. Þó fór þeim
smám saman fjölgandi sem höfðu raunverulegar
launatekjur, sem var undantekning í gamla íslenska
bændasamfélaginu, ef embættismenn og prestar eru
taldir frá.
Höft, í fjölbreyttari mynd en þau sem nú eru mest
umtöluð, og pólitísk forsjá, oft í smáu sem stóru, ein-
kenndu fyrstu 60 ár aldarinnar og takmörkuðu hreyf-
anleika þess fjár sem sem óx með skútuöld og aukn-
um viðskiptum. Og þessa gætti enn þótt með bresku
og bandarísku hernámi 1940-1945 hafi vellaunuðum
störfum fjölgað mjög og digrir sjóðir myndast í er-
lendum gjaldeyri með almennum viðskiptum við
bandamannaþjóðirnar.
En landið, svo fagurt og unaðslegt sem það var og
er, naut sín ekki til fulls. Eftir heil 1000 ár var það
enn um margt eins og ónumið væri.
Það hamlaði vexti margra atvinnugreina. Landið
var nánast ófært fyrir almenna umferð lungann af
öldinni, ef miðað er við það sem nú er. Ferðaþjónusta
fór því hægt af stað. Nú spretta hótel upp eins og gor-
kúlur og mætti fara að með meiri gát. En lengi var
það haft í flimtingum að ekkert hótel gæti borið sig
fyrr en það hefði farið myndarlega á höfuðið fjórum
sinnum, svo að allur stofnkostnaður, sem aðallega var
fenginn úr opinberum sjóðum, hefði verið afskrif-
aður. En jafnvel þau hótel, sem farið höfðu samvisku-
samlega alla tilskilda kollhnísa, fóru samt á hausinn,
því íslenska ferðaárið stóð aðeins í fáeinar vikur.
Það eina sem mátti sín
Enginn gat „gert neitt stórt“ á Íslandi á þeirri tíð
nema „hið opinbera“. Það, sem annars staðar var í
Sögusmettum verður
bumbult af sögunni þegar
hún birtir lokaorðið
Reykjavíkurbréf 30.01.15