Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.02.2015, Blaðsíða 47

1.2. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 47
unum og alltaf sett sjálfa sig í aftasta sæti.
Síðan keyrir hún á vegg – getur ekki meira.
Þá leitar hún til okkar.“
Spurð hvort kröfurnar sem við gerum sem
samfélag séu orðnar of miklar, fólk rísi
hreinlega ekki undir þeim, svarar Hrefna:
„Ekkert endilega. Fjölmargir rísa undir
þessum kröfum. Það er ógeðslega gaman
þegar maður stendur sig vel og það er
ógeðslega gaman þegar gerðar eru til manns
miklar kröfur og maður stendur undir þeim.
En við verðum líka að gefa fólki svigrúm til
að brotna – og standa upp aftur. Með reisn.
Þetta er svolítið allt eða ekkert-samfélag
sem við búum í. Annað hvort getum við allt
eða ekkert. Í mínum huga er sjálfsagt að
hlúa að öllum, sérstaklega þeim sem brotna.“
Óþægileg umræða
Að áliti Hrefnu þykir okkur umræðan
óþægileg. „Okkur finnst óþægilegt þegar
fólk ber tilfinningar sínar á torg, að ekki sé
talað um að einhver hafi brotnað niður. Við
vitum ekki hvernig við eigum að bregðast við
og skiptum helst um umræðuefni. Einhvern
tíma var sagt í flottu viðtali: Við eigum að
vera sterk, við megum vera glöð, við megum
vera reið og við megum vera full! Þetta er
ljómandi gott mottó!“
Hún segir mikilvægt að opna umræðuna
um geðraskanir, þunglyndi og hvaðeina sem
veldur því að fólk situr heima, þegar það vill
miklu frekar vera úti á vinnumarkaðnum.
„Sjáðu bara umræðuna um kynferðisofbeldi.
Það hefur ótrúlega flott fólk stigið fram og
sagt: „Ég varð fyrir þessu og ég er að skila
skömminni!“ Það lenda allir í einhverju,
hvort sem það er líkamlegt, andlegt eða fjár-
hagslegt gjaldþrot, og beyglast aðeins. En
um leið og við getum talað um þessa hluti
upphátt og skömmin fer þá liggur leiðin upp
á við. Það er vonlaust að vera í uppbyggingu
og niðurrifi á sama tíma. Við verðum að
velja! Til allrar hamingju er þjóðfélagið að
opnast og um leið umræðan um allt sem áð-
ur hefur verið tabú.“
Snýst málið um kerfi eða fólk?
Úr vöndu er að ráða. Hrefna er þó ekki í
vafa um hvað þurfi að gera til að liðka fyrir
starfsendurhæfingu á ný. „Hættum að hugsa
um hagsmuni einhverra kerfa. Spáum frekar
aðeins í fólkinu. Eru ekki kerfin búin til utan
um fólkið? Því miður vill það stundum
gleymast. Tilgangurinn með VIRK var að
mæta fólkinu, ekki að búa til kerfi af því að
það er svo gaman að vinna með kerfi. Hætt-
um að búa til meira vesen. Er ekki lítið gagn
af því að hafa ógeðslega flott kerfi þegar allt
fólkið er flutt til Noregs?“
Að áliti Hrefnu er óþarfi að týnast í ein-
hverjum kerfum í ekki stærra samfélagi
enda virki margt mjög vel hjá okkur. „Það
er æðislegt að geta hringt eitt símtal, til
dæmis í Tryggingastofnun eða Fé-
lagsþjónustuna, og þær gera allt fyrir mig,
skvísunar þar. Ráðgjafinn hjá VIRK hérna í
Eyjum er líka flottur. Þarna er maður
heppinn að geta talað við einstaklinga. Ein-
staklingar eru alltaf viðmótsþýðari en
kerfi.“
Komumst lengra á gleðinni
Með pistlunum á eyjar.net er Hrefna meðal
annars kynnt með þessum orðum: „Með
óendanlegan áhuga á öllu því sem eykur vel-
líðan, hamingju og lífsgleði og því sem dreg-
ur úr hausarusli og tilfinningadrasli.“
Hún hlær þegar þetta ber á góma. „Hall-
dóra Geirharðsdóttir leikkona talaði einu
sinni um „mindfuck“ í viðtali sem mér þótti
alveg æðislega skemmtilegt orð. Ég kalla
þetta „hausarusl“ og á þar við allar radd-
irnar í hausnum á okkur sem eru sífellt að
sannfæra okkur um að við getum ekki, eig-
um ekki og kunnum ekki. Við eigum ekki að
trúa þessum röddum. Við komumst miklu
lengra á jákvæðninni og gleðinni og ef þeir
sem ráða í þessu landi myndu mætast á
þeim forsendum væri hægt að gera krafta-
verk.“
Og hún hefur trú á þessu fólki. „Vigdís
Jónsdóttir, framkvæmdastjóri VIRK, er æð-
isleg og Eygló Harðardóttir, félagsmálaráð-
herra, er frábær manneskja, og ég hef líka
fulla trú á Kristjáni Þór Júlíussyni heilbrigð-
isráðherra. Ég veit að þau eru með hags-
muni fólksins að leiðarljósi. Ég er ekki að
setja út á þau sem manneskjur en í þessu
tiltekna máli hafa þau misst sig svolítið í
pólitíkinni.“
Fýla er sóun á tíma og orku
En hvernig ætli Hrefnu sé almennt tekið,
þar sem hún mætir svona blátt áfram, glöð
og jákvæð?
„Mjög vel. Ég verð alla vega ekki vör við
annað. Ég hef prófað hitt, að vera í fýlu, ég
var formaður Fýlupokafélagsins, og mig
langar ekkert að fara þangað aftur. Ég var
reið og pirruð í mörg ár og eyddi alveg ótrú-
legri orku í neikvæðni og leiðindi.“
Vatnaskil urðu þegar hún fór eitt skiptið í
fýlu út í manninn sinn. Hann brá sér af bæ
og þegar hann sneri aftur gerði hann sér
enga grein fyrir því að hún væri í fýlu. „Ég
var sumsé búin að eyða sex klukkutímum í
brjáluðu skapi – til einskis. Þetta opnaði augu
mín. Fýla er ótrúleg sóun á tíma og orku.“
Hún hlær.
„Því betur sem við tökum til hjá okkur,
þeim mun meira pláss er fyrir gleðina. Og
þá koma allir möguleikarnir í ljós.“
Að sögn Hrefnu gengur ótrúlega vel að fá
fólk til að hugsa með þessum hætti. „Þegar
fólk áttar sig á því að ég hafi sjálf verið á
sama stað og það mæti ég yfirleitt miklum
skilningi. Þegar öllu er á botninn hvolft eru
allir svona. Við erum öll uppfull af rang-
hugmyndum og allskonar tilfinningadrasli.
Við megum bara ekki leyfa því að ná yf-
irhöndinni. Í samtölum mínum við fólk nota
ég sjálfa mig aðallega sem dæmi og greini
því frá allskonar heimskulegum hugsunum –
af því ég vissi ekki betur.
Þegar maður hefur traustið og fólkið vilj-
ann er ekkert sem stöðvar okkur!“
„Fýla er ótrúleg sóun á
tíma og orku,“ segir
Hrefna Óskarsdóttir.
Morgunblaðið/Golli
* Á endanum gat égloksins farið að vinnamarkvisst í sjálfri mér og
eftir það lá leiðin fljótt upp
á við. Lykilatriði í því var
gott bakland. Við þurfum
öll umhyggju. Það er erfitt
að gera þetta einn.