Morgunblaðið - 12.03.2015, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. MARS 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Umræða umfjár-málalæsi
hefur sjaldan ver-
ið meiri en um
þessar mundir og
ekki er vanþörf á, því að erfitt
er að ofmeta mikilvægi þess
að kunna að umgangast pen-
inga.
Í gær var haldin ráðstefna
um fjármálalæsi við Háskól-
ann í Reykjavík sem hluti af
alþjóðlegri peningalæsisviku
þar sem Bjarni Benediktsson
fjármálaráðherra var meðal
frummælenda. Í máli ráð-
herrans kom fram að neyslu-
lán væru algeng meðal Íslend-
inga. Yfirdráttarskuldir
Íslendinga væru nú 100 millj-
arðar króna og færu vaxandi.
Fyrir tveimur árum hefðu yf-
irdráttarlán samtals verið 88
milljarðar króna.
„Ég veit að það þarf mikið
átak til þess að komast aftur
upp á núllið og það er erfitt að
átta sig á því að maður átti í
raun aldrei þennan pening,“
sagði Bjarni og kvaðst tala af
reynslu.
Það er auðvelt að þusa um
óskynsemi þess að eyða um
efni fram. Hvað er hins vegar
til ráða þegar allir vinirnir eru
komnir með nýjasta snjallsím-
ann eða það þolir enga bið að
komast yfir nýjustu leikja-
tölvuna?
Möguleikar ungs fólks á að
eyða peningum eru miklir.
Spjaldtölvur, fartölvur,
leikjatölvur, miðar á tónleika,
íþróttaskór, merkjavörur;
listinn er endalaus og auðvelt
getur verið að ná í peninga.
Greiðslukortið er í vasanum
og bíður þess að verða dregið
fram. Eitt símtal og smálánið
er komið inn á reikninginn.
Eyða núna og borga síðar.
Gildir þá einu þótt ekkert
bendi til þess að meiri pen-
ingar verði til staðar þá held-
ur en nú.
Bresk könnun leiddi í ljós
að tveir af hverjum þremur
Bretum komust í einhvers
konar peningavandræði á
fyrstu árum fjárhagslegs
sjálfstæðis og 15% sögðust
hafa misst stjórn á skuld-
unum. Íslendingar eru örugg-
lega engir eftirbátar Breta í
þessum efnum.
Það er ekki auðvelt fyrir
fólk á Íslandi að stíga fyrstu
skrefin í húsnæðismálum.
Húsnæði er dýrt, hvort sem
ætlunin er að leigja eða
kaupa. Bjarni Benediktsson
sagði í gær að húsnæðisvandi
ungs fólks væri sér hugleikinn
og talaði um leiðir til að spara
og leggja til hliðar.
Ármanni Kr. Ólafssyni,
bæjarstjóra Kópavogs, var
mikið niðri fyrir í
viðtali í Morgun-
blaðinu í gær þeg-
ar hann talaði um
„okurlána-
starfsemi“ bank-
anna og gagnrýndi „þann
ótrúlega vaxtamun“ sem hér
væri. Ungt fólk, sem reyndi að
borga niður húsin sín, væri í
vinnu hjá bönkunum og næði
ekki að borga neitt nema
vaxtahlutann.
Þá sagði Ármann að hér
kæmust heilu árgangarnir
ekki út á húsnæðismarkaðinn
og kvaðst telja að of miklar
kröfur væru gerðar í greiðslu-
mati „í ljósi þess að unga fólk-
ið á að geta leigt fyrir 200 þús-
und á mánuði en ekki borgað
150 þúsund af íbúðaláni“.
Lánastarfsemi bankanna
fór úr böndum áður en þeir
hrundu og því er ekki ástæðu-
laust að nú skuli vera strang-
ari skilyrði fyrir lánveitingum
en var á þeim árum þegar
fólki var nánast þröngvað til
að taka lán á lán ofan án þess
að það virtist skipta máli
hvort sennilegt væri að það
gæti nokkurn tímann staðið í
skilum.
Það vekur hins vegar
spurningar hvort nálaraugað
sé orðið of þröngt þegar bank-
arnir komast að þeirri nið-
urstöðu að fólk hafi ekki bol-
magn til að borga af láni
þegar það getur sýnt fram á
að það hafi reglulega getað
greitt mun hærri upphæð í
húsaleigu.
Stofnun um fjármálalæsi
undir forustu Breka Karls-
sonar hefur átt þátt í að ýta
undir peningavitund lands-
manna.
Það er spurning hvenær
eigi að byrja fræða börn um
peninga og þá hvernig. For-
eldrar leika þar vitaskuld
stórt hlutverk bæði með for-
dæmi sínu og einnig ráðum og
kennslu.
Í grunnskólum er víða boðið
upp á fjármál sem valgrein. Á
fundinum í gær var Bjarni
Benediktsson spurður hvort
taka ætti upp fjármála-
kennslu í grunnskólum. Hann
kvaðst telja að slík kennsla
ætti heima þar og bæri að
byrja sem fyrst.
Bretar settu kennslu í fjár-
málalæsi á námskrá skóla-
stigsins, sem nær frá 11 til 16
ára, í fyrra. Það sama ber að
gera í grunnskólum hér og
þyrfti ekki að vera á kostnað
annars námsefnis. Það er
ákveðin kjarabót að kenna
fólki í fyrsta lagi að hætta að
henda peningum út um
gluggann og í öðru lagi sé það
staðráðið í því að fyrst þurfi
peningarnir að vera í hendi.
Íslendingar skulda
100 milljarða króna
í yfirdrátt}
Læsi á peninga
Á
þessum vettvangi hefur áður ver-
ið fjallað um goðsagnir og hvern-
ig við búum til – í sameiginlegu
ímyndunarafli okkar – þann
sannleika sem stýrir raunveru-
leikanum. Mannréttindi, peningar, hlutafélög
og svo framvegis. Allt saman eru þetta fyrir-
bæri sem eiga sér enga stoð í efnisheiminum
og eru aðeins til í hugmyndaflugi fólks. Við
leggjum ríka áherslu á mannréttindavernd
vegna þess að við trúum því í sameiningu að
til sé eitthvað sem heiti mannréttindi og að
verndarhjúpur þeirra nái yfir tiltekin svið
mannlegrar tilvistar, önnur ekki. Lögregla og
dómstólar sjá til þess að þessari vernd sé
framfylgt og starf þeirra grundvallast á texta
íslenskra laga, en þau eru auðvitað annað
dæmi um tilbúning sem breytt hefur verið í
sannleika. Margar af þeim goðsögnum sem við teljum
okkur trú um eru verulega gagnlegar og án þeirra væri
mannlegt samfélag óhugsandi – sameiningarmáttur
þeirra er ótvíræður.
Eins og það er áhugavert og skemmtilegt að láta hug-
ann reika um skáldskapinn sem mannlegt samfélag er
smíðað saman úr er ekki síður fróðlegt að spá aðeins í
þær goðsagnir sem við kjósum ekki að telja okkur trú
um. Eitt dæmi er dýravernd. Hvernig skyldi standa á því
að menn hafa ekki séð ástæðu – nema að mjög takmörk-
uðu leyti – til þess að festa í lög ákvæði um réttindi dýra?
Frá því að hinn viti borni maður hóf að leggja undir sig
jörðina fyrir þúsundum ára hefur hann, einn og óstudd-
ur, valdið því að milljónir dýrategunda hafa
dáið út. Hér skal fúslega viðurkennt að það að
ætla sér að slá einhverju föstu um sársauka
og óhamingju dýra felur í sér alls konar harð-
kjarna-heimspekileg vandamál, ekki síst í
ljósi þess að sársauki er að hluta til hug-
lægur, þ.e. neikvæð afstaða til taugaboðsins,
sem dýr eru þögul um eins og annað.
Hvað um það. Hér er fullyrt að maðurinn
hefur í áranna rás kallað óheyrilegar þján-
ingar yfir aðrar dýrategundir. Líklega hafa
þær tegundir sem hagnýttar eru í landbúnaði
fengið hvað mest að finna fyrir mennskri
grimmd og vægðarleysi, enda höfum við ekki
látið nægja að útrýma þeim af yfirborði plán-
etunnar eins og óteljandi mörgum öðrum,
heldur unnið ötullega að því að breyta tilveru
þeirra í skipulagt helvíti á jörð.
Við höfum sem sagt, af einhverjum ástæðum, ekki kos-
ið að telja okkur sjálfum trú um að velferð eða hamingja
þessara dýra skipti einhverju máli, kannski af því þau
kvarta ekki upphátt og sækjast ekki eftir því að lýsa að-
stæðum sínum í hjartnæmum helgarviðtölum þar sem
tilfinningar þeirra eru flattar út og gerðar tvívíðar, ein-
faldar og aulaheldar svo allir geti skilið þær, verið sam-
mála og yljað sér við eigin samkennd og réttvísi.
Hvernig eigum við að hugsa um hlutskipti okkar á
jörðinni? Getum við verið stolt af okkur sjálfum fyrir að
vinna að eigin velsæld – sama hvað það kostar – eða ætt-
um við réttilega að nýta vitsmuni okkar líka í þágu þeirra
sem lifa við hlið okkar en þegja um það?
Halldór
Armand
Pistill
Þögult helvíti
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Nokkrir fyrrverandi starfs-menn Isavia hafa farið ímál við fyrirtækið vegnauppsagnar. Isavia hefur
þurft að greiða allmörgum bætur
vegna ólögmætrar uppsagnar en
fengið sjónarmið sín viðurkennd í
öðrum tilvikum.
Ásmundur Friðriksson alþingis-
maður vakti athygli á starfslokum
þriggja reyndra starfsmanna Isavia í
síðustu viku. Taldi hann illa gert að
segja mönnunum upp án ástæðna,
annarra en skipulagsbreytinga, og
gefa þeim ekki kost á færa sig til í
starfi innan fyrirtækisins.
Ekki brotlegir
Kristján Jóhannsson, formaður
og framkvæmdastjóri Félags flug-
málastarfsmanna ríkisins (FFR),
segir að mennirnir hafi verið kallaðir
til yfirmanna eftir að þeir mættu til
vinnu að morgni, allir á kafi í vinnu og
í veigamiklum störfum innan deild-
arinnar, og sagt að ekki væri lengur
þörf fyrir þá. Hann segir að þegar
mönnum er sagt upp telji yfirmenn
yfirleitt að þeir hafi gert eitthvað af
sér eða verið erfiðir í samskiptum. Í
þessu tilviki virðist ekkert slíkt hafa
verið uppi á teningnum.
Í svari Isavia við fyrirspurn
Morgunblaðsins fyrr í vikunni kom
fram að breytingar á skipulagi flug-
verndar í Flugstöð Leifs Eiríkssonar
miði að því að stytta boðleiðir og auka
skilvirkni. Kristján telur að lítið sé við
þessu að gera. Fyrirtæki hafi heimild
til að hagræða. Hins vegar megi hafa
skoðanir á hvernig staðið er að mál-
um. „Við höfum gagnrýnt að svolítið
hörð starfsmannastefna er rekin hjá
Isavia og mannlega þáttinn skorti,“
segir Kristján.
Isava bendir á að 700 fastráðnir
starfsmenn séu að jafnaði hjá félag-
inu auk starfsmanna í dótturfélögum,
rúmlega 900 stöðugildi alls. Starfs-
mannavelta hafi verið að meðaltali
6,7% sl. fjögur ár sem sé umtalsvert
lægra hlutfall en almennt gildi á
vinnumarkaðnum.
Kristján nefnir að starfsmönn-
unum hafi ekki verið gefinn kostur á
að hafa trúnaðarmann með sér á
fundinn þar sem þeim var sagt upp.
Þeim hafi verið boðið að skrifa undir
samkomulag á staðnum um starfslok
þar sem þeir fengju heldur lengri
uppsagnarfrest en samningar kveða
á um og gert að yfirgefa vinnustaðinn
eins og þeir hefðu brotið eitthvað af
sér. Í því felist ákveðin niðurlæging.
Einn starfsmaðurinn skrifaði
undir starfslokasamning á staðnum
en hinir gerðu það síðar. Kristján
segir að ekki hafi verið annað fyrir þá
að gera, annars hefðu þeir tapað
þessum aukatíma.
Isavia óskar ekki eftir að fjalla
um einstaka starfsmenn á opinberum
vettvangi. Talsmaður Isavia sagði þó
í svari til Víkurfrétta að reynsla af því
að færa starfsmann neðar í skipulagi
fyrirtækisins væri ekki góð en Ás-
mundur Friðriksson kallaði sér-
staklega eftir því að stjórnendur fyr-
irtækisins skoðuðu þann möguleika.
Alltaf væru störf að losna og fram-
undan að ráða í fjölda sumarstarfa.
Ganga ekki í annað
Mennirnir eru á aldrinum frá
fimmtugu til sextugs. Einn þeirra
hefur unnið hjá ríkinu allan sinn
starfsaldur og átti fá ár eftir í 95 ára
regluna svonefndu sem þýðir að hann
hefði getað farið á eftirlaun. Kristján
segir að þeir hafi allir gegnt sérhæfð-
um störfum og gangi ekki í aðra
vinnu á Suðurnesjum, að minnsta
kosti ekki sambærileg störf.
Segir að mannlega
þáttinn skorti
Morgunblaðið/Sigurgeir S.
Flugstöð Keflavíkurflugvöllur er stór vinnustaður en Isavia er einnig með
starfsmenn víðar. Alls eru yfir 900 stöðugildi hjá fyrirtækinu.
Öryggisvörður sem Isavia sagði upp störfum 2009 vann mál gegn fyrir-
tækinu og fékk dæmdar bætur fyrir ólögmæta uppsögn. Hæstiréttur
dæmdi að starfsmaðurinn hefði haldið þeim réttindum sem hann ávann
sér hjá lögreglustjóranum á Suðurnesjum fyrir sameiningu á Keflavíkur-
flugvelli og því hefði verið óheimilt að segja honum upp störfum án
undangenginnar áminningar.
Við ákvörðun bóta leit Hæstiréttur til þess að maðurinn var 54 ára
þegar hann missti starf sitt og atvinnumöguleikar litlir. Þá var litið til
þess að uppsögnin og þær ávirðingar sem bornar voru á manninn væru til
þess fallnar að gera honum erfiðara fyrir við leit að nýju starfi. Einnig var
talið að framganga Isavia við slit á ráðningarsamningi hefði verið meið-
andi í hans garð og falið í sér ólögmæta meingerð gegn honum. Niður-
staða Hæstaréttar var talin fordæmisgefandi og fengu að minnsta kosti
tveir aðrir fyrrverandi starfsmenn Isavia bætur.
Bætur vegna uppsagnar
ISAVIA DÆMT