Bókasafnið - 01.06.2011, Blaðsíða 10

10
bókasafnið 35. árg. 2011
Tilgangurinn með góðum upplýsingaarkitektúr á vefsetrum
er margþættur. Með góðum upplýsingaarkitektúr er til dæmis
tryggt að hinn almenni notandi geti farið inn á vefsetur og séð
um leið hvað er þar að finna. Vefsetrið þarf að vera augljóst
og notandinn á ekki að þurfa að eyða tíma í að hugsa (Krug,
2006). Titill bókar Steve Krug segir þetta á afar einfaldan hátt,
Ekki láta mig hugsa (e. Don´t Make Me Think). Hafa ætti í huga
fjórar spurningar sem notandinn ætti að ná að svara á 25 sek-
úndum.
• Hvar er ég?
• Hvað getur vefsíðan gert fyrir mig?
• Um hvað snýst fyrirtækið og hvað er það nýjasta í
vörum fyrirtækisins eða þróun þess?
• Hverjir eru möguleikar mínir á vefsetrinu/vefsíðunni og
hvernig get ég nálgast það sem skiptir mig mestu máli?
(Krug, 2006; Nielsen og Loranger, 2006).
Upplýsingaarkitektar hanna notendavænt viðmót þar sem
aðferðir bókasafnsfræðinnar eru notaðar til að merkja (e. tag)
og flokka innihald vefsetra. Með því að hanna vefsíður með
þarfir og væntingar notenda í huga er hægt að stytta verulega
þann tíma sem fólk eyðir í ómarkvissa leit á Internetinu og til
þess þarf einmitt góðan upplýsingaarkitektúr.
Grafísk hönnun og forritun eru ekki hlutar af upplýsinga-
arkitektúr. Upplýsingaarkitektar hvorki hanna vefsetur né út-
færa virkni þeirra. Þó er línan þarna á milli oft hárfín og erfitt
að segja hvar upplýsingaarkitektúrinn byrjar og forritun tekur
við (Morville og Rosenfeld, 2006).
Upphafið
Við upphaf upplýsingaaldarinnar árið 1975 nefndi bandaríski
arkitektinn Richard Saul Wurman orðið upplýsingaarkitektúr
(e. Information Architecture) mjög líklega fyrstur manna
(Kalbach, 2003). Hann talaði um upplýsingaarkitektúr út frá
sjónarhorni arkitektsins og hvernig arkitektum bæri að huga
að mörgum ólíkum þáttum í hönnun sinni. Wurman var upp-
tekinn af orðinu upplýsingar (e. information) og hvað fælist í
orðinu sem slíku, „upplýsingarnar sjálfar upplýsa ekki“ (Wur-
man, 1989, bls 42). Það er ekki nóg að hafa mikið af gögnum,
það þarf að breyta gögnunum í upplýsingar (Wurman, 1989)
og það er það sem upplýsingaarkitektúr gerir. Wurman gerir
því skýran greinarmun á gögnum (e. data) og upplýsingum.
Þetta tvennt getur ekki verið án hvors annars. „Skilningur er
brúin á milli upplýsinga og gagna“ (Wurman, 1989, bls 49). Við
getum einnig átt erfitt með að greina góðar upplýsingar frá
vondum þar sem við fáum svo mikið af þeim og að einblína
á upplýsingarnar sem slíkar hefur leitt til upplýsingaofgnóttar
(e. information overload). Magn upplýsinga fer ekki endilega
saman við gæði þeirra heldur geta þær verið „upplýsingar með
minni merkingu í stað þess að auka vitneskju“ (Wurman, 1989,
bls. 42).
Wurman skrifaði bókina Information Anxiety (ísl. upp-
lýsingakvíði) árið 1989 þar sem hann fjallar um þá erfiðleika
sem fólk glímir oft við í upplýsingaleit sinni, til dæmis þegar
það veit að upplýsingarnar eru til en getur ekki fundið þær
(Wurman, 1989). Þetta vandamál hefur aukist gríðarlega með
tilkomu tölvunnar og Internetsins vegna þess að bæði í tölvum
og á netinu er hægt að geyma endalaust magn gagna án stjór-
nunar þeirra eða flokkunar. Eins og Wurman bendir réttilega á
getur tölvan aldrei komið í staðinn fyrir manninn, því að mað-
urinn býr yfir ákveðinni reynslu sem hann hefur öðlast í lífinu.
Wurman tekur dæmi um klæðskerasaumaðar skyrtur sem geta
enst í allt að 10 ár. Í dag geta vélar saumað skyrtur mun hraðar
en mannshöndin en þær endast ekki eins vel (Wurman, 1989).
Wurman sá þörfina á skipulagningu upplýsinga í starfi sínu
sem arkitekt. Hann skoðaði skipulag borga með tilliti til margra
þátta, svo sem samgangna og þá hvernig þættirnir vinna hver
með öðrum og hvernig fólk upplifir sig í borgunum. Wurman
leit á starf arkitektsins sem vísindi og list við að hanna leiðbein-
ingar fyrir notendur svo að þeir ættu auðveldara með að nota
skilgreind rými. Wurman hannaði leiðakerfi fyrir lestakerfið í
Tókýó. Þar sést vel hversu skipulagður Wurman er í framsetn-
ingu upplýsinga.
Sjá Mynd 1 á næstu síðu
Wurman sagði að arkitektinn þyrfti að afla upplýsinga,
skipuleggja þær og koma þeim á framfæri til að geta hannað
byggingar sem fullnægðu ólíkum þörfum íbúanna. Þessi starfs-
lýsing er mjög lík starfslýsingu bókasafnsfræðinga sem starfa
sem upplýsingaarkitektar (Wyllys, 2000).
Hér að framan eru skilgreiningar Wurmans á upplýsingaarki-
tektúr frá árinu 1989 og hafa ber í huga að þær eru settar fram
fyrir daga almennrar netnotkunar. Svo kom Internetið og átti að
bjarga öllu. Allt átti að vera aðgengilegt og ekkert mál að finna
það sem fólk vantaði á netinu eða eins og Marinó G. Njálsson
orðaði það „Netið er eins og risastórt bókasafn...“ (1995, bls 20).
Upplýsingaarkitektar geta ekki tekið undir orð Marinós í dag.
Internetið
Internetið var fyrst notað á síðari hluta sjöunda áratugarins af
bandaríska hernum. Tilgangurinn var sá sami og í dag, að deila
upplýsingum og auka öryggi gagnanna (Clyde, 2004). Inter-
netið gerði mönnum kleift að nálgast gögn frá mismunandi
stöðum og tryggt að þótt ekki væri hægt að nálgast gögnin á
einum stað var hægt að gera það annarsstaðar. Kerfið vatt upp
á sig og fleiri tengdust því, svo sem háskólar og aðrar stofn-
anir. Fyrstu tilraunir til að opna Internetið fyrir hinum almenna
notanda voru gerðar í Háskólanum í Minnesota árið 1991. Ári
seinna var Veraldarvefurinn (e. World Wide Web) þróaður í
European Organization for Nuclear Research (CERN) í Sviss af
Tim Berners-Lee og fleirum. Fram að þeim tíma þurfti fólk að
kunna svokallaðar UNIX skipanir til að geta notað Internetið.
Þó að netið hafi verið til frá síðari hluta sjöunda áratugarins
náði það ekki vinsældum fyrr en um 1995 eða með tilkomu
Veraldarvefsins. Þá kom á markaðinn notendavænni hugbún-
aður og með tilkomu vefvafra (e. browsers) eins og Mosaic,
Netscape og seinna Internet Explorer og Opera varð almenn
Internetnotkun meiri (Clyde, 2004).