Bókasafnið - 01.06.2011, Blaðsíða 20

20
bókasafnið 35. árg. 2011
Villur: mannanöfn, titlar, útgáfuár, brot
Í ritdómnum tekur Jón nokkur dæmi um villur.
Í fyrsta lagi tilgreinir hann mannanöfn og bendir til dæmis
á að P.E. Müller biskup á Sjálandi sé bæði kallaður Møller og R.
Møller, sjófarinn Kort Adeler er kallaður Adler, sagnaritarinn
Riegels er kallaður Niegels, Munthe sagnaritari er kallaður
Mynthe, Oelszner er kallaður Ollsern og Katrín önnur í Rúss-
landi er kölluð Katrín ellefta og svo mætti lengi telja (bls. 139-
140).
Í öðru lagi eru fjölmargir bókatitlar rangir, til dæmis
„M. Stephensens om Skaptafjeldet i Island“ sem á að vera
„M. Stephensen; Kort Beskrivelse over den nye Vulcans Ildsp-
rudning i Vester-Skaptefjelds Syssel“, „Nokkrar Íslendinga sögur“
á að vera „Ágætar fornmanna sögur“ og „Kristjaníu lýsing“ (to-
pographie) er breytt í „Kristjaníu prentsmiðja“ (typographie)!
Í þriðja lagi segir Jón að ekki sé rétt greint frá broti fjölda
bóka eða að þær upplýsingar vanti „og á einum stað, (bls. 70)
er það rángt á 3 bókum af 11 á einni hálfri blaðsíðu, og eru
þær allar íslenzkar sögubækur, sem allir ætti að þekkja“ (bls.
140).
Loks eru mörg röng ártöl í skránni sem Jón segir að sé í
nokkrum tilfellum hlægilegt, svo sem þegar bók er sögð vera
gefin út árið 1330 – „sem mun þá vera elzt allra prentaðra
bóka“ segir Jón, eða á ókomnum árum, svo sem í lok nítjándu
aldar – eða jafnvel á ókomnum öldum! (bls. 139-140).
Gloppur
Jón bendir á að erfitt sé að sjá tölur yfir heildarbókaeign
safnsins. Við fyrstu sýn mætti ætla að ritin séu 3.718 talsins,
(og hafi þá fækkað um 59 frá 1828!), en í raun sé skráin sé svo
ruglingsleg að engin leið sé að átta sig á þessum tölum. Jón
segir:
engum manni er auðið að sjá af því hversu stórt safnið
sé, eða bera það saman við hið fyrra. Þar er nú fyrst slengt
í böggla (eða „bundt“) heilum flokkum, sem taldir eru upp
greinilega í enu eldra registri (t.a.m. dispútazíum); þar-
næst er mörgum bókum slengt saman undir eina tölu, og
merkt með bókstöfum sumstaðar, en sumstaðar ekki með
neinu ... er þá bágt að telja á fingrunum þegar bindin eru
frá a og til ggg ... allrahelzt þegar menn vita ekki hvort höf-
undurinn telur eptir íslenzku stafrófi, eða dönsku, eða lat-
ínsku ... þá er og stundum sett sama bók á tvo (eða fleiri)
staði, og veit enginn hvort er ein eða tvær eða enn fleiri ...
(bls. 136).
Þá tilgreinir Jón að það vanti fjölda bóka sem voru í skránni
1828, til dæmis innan læknisfræðinnar þar sem vanti um
þrjátíu bækur. „Frá þessu ætti skírt að vera, svo menn vissi á
hvern veg bækurnar hefði týnzt, verið seldar safninu til gagns
... eða á hvern veg þær væri horfnar; þegar slíka skírslu vantar,
hugsar hverr maður að slíkt komi af vanhirðingu og trassa-
skap“ (bls. 136-137). Þá sé ekkert getið um fjölmörg landakort
og koparstungur í eigu safnsins, sem voru 359 talsins í skrá
safnsins 1828 og loks er ekkert minnst á bókagjafir Frakkans
Paul Gaimard til safnins, en hann ferðaðist um landið árið
1836 og gaf safninu fjölda franskra bóka. Jón telur að þetta
sé „að öllu leyti óviðurkvæmilegt og ósæmilegt“ enda mikil-
vægt að sýna erlendum gefendum þá virðingu að bókagjafa
þeirra sé getið í skrám safnsins (bls. 135).
Útlit
Loks segist Jón ekki vera ánægður með útlit bókarinnar, enda
segir hann að það sé engu líkara en að prentarinn hafi verið
„drengur, sem hafi verið að leika sér að setja saman ljótustu
stafina úr allrahanda letri, sem hafi legið fyrir honum í hrúg-
um“ (bls. 133). Lítið samræmi sé í stafagerðunum, latínuletrið
sé ýmist beint eða skáletrað, stórir stafir í gotneska letrinu
eigi sjaldan við, og sumir stafir séu úr stærra letri og „standa
einsog fleigar í orðunum“. Hið eina jákvæða sé að pappírinn
sé sæmilegur (bls. 141).
Viðbrögð við ritdómnum
Í fyrrnefndu bréfi sem Jón skrifaði til Páls Melsteð í október
1844 má sjá að harður ritdómur hans hefur vakið umtal meðal
manna og einhverjir hafa furðað sig á því að lærður maður
hafi látið svo þung orð falla. Jón var vissulega harðorður, enda
segir hann sjálfur að „Rafn aumínginn er skælandi yfir trassa-
dómi þessum, og það er von, því ekkert er sorglegra en að
vera að berjast við að safna í höndurnar á þeim, sem maður
feygja og svívirða það alltsaman viljandi, og geta svo ekkert
við gjört“ (Minningarrit..., , 1911, bls. 87-88). Í ritdómnum segir
Jón ennfremur að „frumkvöðull safnsins og velgjörðarmaður,
eta[t]zráð Rafn, þorir nú ekki að sýna bókina neinum manni,
enn síður að senda hana nokkrum þeim, sem hann ímyndar
sér að muni líta í hana, heldur læsir hana niður, og er það góð-
mannlega gjört, og tekur mikla svívirðing af bókasafninu og
Íslendingum“ (Jón Sigurðsson, 1844, bls. 141-142). Jón telur
það heppilegt að erlendir velgjörðarmenn safnsins sjái ekki
skrána, því þeir myndu ekki dæma hana „eins vægilega og vér
gjörum“(!) (bls. 141).
En átti ritið þessi hörðu orð skilið? Jón rökstyður orð sín
vissulega ítarlega í ritdómnum og nafni hans Jacobsson segir
„Engin þjóð er nú til í veröldinni, sem siðuð vill heita, að hún leggi ekki stund á að eiga góð bókasöfn, og enar bezt
mentuðu þjóðir verja ærna peningum úr almennum sjóði til að auka og prýða söfn þessi sem mest, og kaupa til
þeirra það sem ekki fæst með öðru móti.“
Jón Sigurðsson, 1844