Bókasafnið - 01.05.2013, Blaðsíða 20

20
bókasafnið 37. árg. 2013
Og hann heldur áfram:
Það er morgunljóst að lestraskilningur dvínar því minna sem
barnið les. Og að minni leshæfni þýði ekki bara síðri árangur
í námi og eykur þar með líkur á brottfalli seinna meir, heldur
einnig minni færni til að lesa úr upplýsingum, lesa úr allri
þeirri gnótt af textum og auglýsingum sem skella á okkur
dag hvern, úr öllum áttum, við ólíklegustu tækifæri. Það
þýðir einfaldlega að barn sem lítið eða ekkert les, muni þegar
það eldist eiga erfiðara með að setja sig inn í þjóðfélagsmál,
átta sig á þjóðfélagsumræðu, og verður þar með óþarflega
móttækilegt fyrir áróðri – skortir færni til að sjá í gegnum
hann. Minnkandi læsi þýðir blátt áfram grynnri umræðu, sem
þýðir veikara lýðræði, sem þýðir verra samfélag. Það er þetta
sem málið snýst um, þess vegna er læsi svona nauðsynlegt,
lífsnauðsynlegt.
Allt ber þetta að sama brunni. Við verðum að æfa lestur alla
ævi. Til þess að það sé hægt er ekki nóg að allir fari út í búð og
kaupi lesbretti og bækur. Því það er á fárra færi að kaupa
nokkrar bækur á viku. Bókasöfn eru lífæð lesturs rétt eins og
súrefni fyrir lífið. Bækur þurfa að vera til kaups og útláns. Bóka-
unnendur munu alltaf kaupa sér bækur og bókasöfn styðja
við þann iðnað. Alþekkt er að viðskiptavinir bókasafna kynnist
bókum í safninu sínu og fari út í bókabúð og kaupi sér eintak
„af því að ég vil eiga svona bækur“.
Andri Snær Magnason (2012) heldur áfram á svipuðum
nótum og Jón Kalmann í pistli sínum þar sem hann bendir á
að í nágrannalöndum okkar fer veraldlegur auður yfirleitt
saman við menntastig og læsi. Á Íslandi er þessu öfugt farið
og erum við með neikvæð tengsl, það er því meiri auður á
heimilinu þeim mun meiri líkur á verri árangri í lesskilningi. Á
sama tíma eru vísbendingar um að lestur framhaldsskóla-
nema fari minnkandi og minna fé sé varið í skólabókasöfnin.
Auk þess er minni tíma varið í móðurmálskennslu í grunn-
skólum Íslands en annars staðar á Norðurlöndum. Nemendur
í kennslufræðum fá minni kennslu í íslensku og drengir eru
með mun lakari lesskilning en stúlkur.
Rannsókn sem var gerð á læsi hjá börnum í Bretlandi árið
2005 og svo aftur árið 2011 sýnir að bókaeign barna hefur
minnkað á þessum tíma. Eitt barn af tíu átti ekki bók árið 2005
en eitt barn af þremur árið 2011. Margar rannsóknir sýna að
aðgengi barna að lesefni er gríðarlega mikilvægt fyrir mál-
þroska og læsi. Enn fremur sýnir rannsóknin að börn sem hafa
ekki fengið bók að gjöf eru ekki eins vel læs (Clark, Woodley
og Lewis, 2011).
Þá hafa menn fyrirvara varðandi gæði lesturs á rafbókum
annarsvegar og pappírsbókum hinsvegar. Til dæmis segir
Maia Szalavitz (2012) í grein sinni í Times að sumir hafi þá
reynslu að það sem lesið er á rafbók geymist síður í minninu
en það sem lesið er á hefðbundna bók. Hún vísar í nokkrar at-
huganir um þetta og er það nokkuð fróðleg lesning. Við ætl-
um hinsvegar að leyfa rafbókunum að njóta vafans í þessari
grein, uns annað kemur í ljós.
Hins vegar benda margir á allmarga kosti við rafbækur eins
og til að mynda þann að hægt er að stækka letur fyrir
sjóndapra og í sumum tilvikum eru þær gagnvirkar, með
myndefni og jafnvel hreyfimyndum til að útskýra efnið og svo
framvegis.
Hvaða áhrif mun þessi „bylting“ hafa á bókasöfnin okkar?
Munum við kannski ekki þurfa bókasöfn? Verður hver og einn
bara sitjandi við sinn skjá í leit að lesefni? Munum við með tíð
og tíma ánetjast því að fletta í vefsíðum og láta fingur ráða
fálmi um sýndarheim bókmennta og þekkingar? Munum við
sem sagt tileinka okkur aðrar aðferðir, nýjar leiðir, þessa tækni
með tökkum, músum, fingrafálmi og vafri? Og á maður að
trúa því að þetta að vafra um veraldarvefinn geti hugsanlega
í framtíðinni komið í stað þess að gramsa í bókahillum?
Ef til vill verður hægt að setja upp sýndarsafn í stofunni
heima. Þannig að með einhverskonar myndvarpa verði hægt
að fylla vegg með sýndarhillum fullum af bókum, tímaritum
og blöðum og maður geti hreinlega sett fingur á kjöl og dreg-
ið út bók. Eða mun slíkt einungis heyra til liðinnar tíðar?
Eitt er víst að bókasöfn og sér í lagi almenningsbókasöfn
eru gríðarlega mikilvæg þegar kemur að alþýðumenntun og
viðhaldi læsis. Því þarf að tryggja þeim hlutverk í rafvæðingu
lesefnis og gera þeim kleift að mæta nútímanum og framtíð-
inni, tryggja að þau verði ekki étin af byltingunni. Fólk sem
ekki kann að lesa mun ekki koma til með að kaupa sér lesefni
hvort sem er á pappírs- eða rafformi.
Þá er líka önnur og ekki síður spennandi hlið með tilkomu
rafbókanna, en það er að nú geta allir gefið út bækur, rafbæk-
ur, og það er ekki sérlega flókið ferli né dýrt ef marka má orð
Óskars Þórs Þráinssonar (2012): „að hver sem er geti skráð efni
til útgáfu á vefinn, að því gefnu að viðkomandi eigi höfundar-
rétt að efninu. Emma.is eigi að vera opin rafbókaveita fyrir
þekkta sem óþekkta höfunda og útgefendur“. En það er efni í
aðra grein.
Niðurlag
Ólíklegt er að þeir sem ekki nenna að lesa hefðbundnar bæk-
ur verði allt í einu upprifnir og leggist í ipad-ana, kindl-ana og
önnur lesbretti til lesturs. Það þarf enn að halda pappírspés-
um að börnum til að þau temji sér listina að lesa. Auk þess að
teljast list er lestur líka íþrótt, sem þarf að læra, æfa og iðka
síðan alla ævina á enda.
Sjálfsagt kemur sú tíð að allir verði verseraðir í stafrænum
bókum og bókasöfnum, allir verði færir um að nálgast bækur
á vefnum og kunni að sækja sér lesefni. En þangað til er mikil-
vægt að halda höfði. Enn er nokkuð í land að allir sitji við sama
borð. Bókasöfnin hafa enn það mikilvæga hlutverk að sjá öll-
um fyrir upplýsingum, fróðleik og yndislesefni á hvaða formi
sem er. Byltingin er þó hafin fyrir nokkru og við erum að sjálf-
sögðu börn hennar. Eitt er víst að til er rannsókn sem styður
þá tilfinningu fagfólks starfandi á bókasöfnum að þeir sem fá
lánaðar rafbækur af bókasöfnum auka innkaup sín á þeim í
framhaldinu (Kozlowski, 2012).
Vegna þessa takmarkaða aðgengis að rafbókum í dag er
ekki enn hægt að svara spurningunni um hvort lestur rafbóka