Bókasafnið - 01.05.2013, Blaðsíða 37

37
bókasafnið 37. árg. 2013
fréttir út frá þeim. Síðan eru fréttirnar birtar ásamt uppruna-
legu upplýsingunum sem samtökunum bárust frá heimilda-
mönnum sínum. Tilgangur þess er sá að lesendur geti rann-
sakað þær og myndað sér skoðanir á efni þeirra og séð að
heimildir eru til fyrir þeim fréttum sem samtökin birta. Vegna
þess að samtökin birta upprunalegu upplýsingarnar með
fréttum sínum geta fréttamenn annarra fréttamiðla nýtt upp-
lýsingarnar og skrifað sínar eigin fréttir og skapað þannig enn
frekari umræðu um efni upplýsinganna. WikiLeaks samtökin
hvetja aðra fréttamiðla til þess að nýta upplýsingarnar sem
WikiLeaks birta því stefna þeirra er sú að fréttamiðlar heimsins
eigi að starfa eins mikið saman og hægt er svo upplýsingarnar
dreifist um allan heim frekar en að vera bundnar við eitt svæði
eða ákveðinn hóp af fólki (WikiLeaks, e.d.).
Upplýsingalekar WikiLeaks
WikiLeaks samtökin hafa staðið að mörgum upplýsingalekum
frá því að þau voru stofnuð árið 2006. Lekarnir hafa tengst
stjórnvöldum, einstaklingum og fyrirtækjum út um allan heim
og vakið fólk til umhugsunar um margvísleg málefni og frætt
almenning um staðreyndir sem fólk hafði jafnvel ekki gert sér
í hugarlund að til væru. Sumir lekarnir hafa tengst Íslandi sér-
staklega (Domscheit-Berg, 2011).
Einn frægasti upplýsingaleki WikiLeaks er án efa myndband
sem WikiLeaks menn nefndu Collateral Murder. Myndbandið
var tekið upp af hermönnum sem voru um borð í Apache her-
þyrlu Bandaríkjamanna í Írak og sýnir atburði sem gerðust 12.
júlí 2007. Talsverð vinna fór í að undirbúa myndbandið fyrir
birtingu sem fór að miklu leyti fram á Íslandi. Myndbandið var
síðan birt á Netinu af WikiLeaks samtökunum 5. apríl 2010
(Assange, 2011). Á myndbandinu kemur fram hvernig banda-
rískir hermenn myrða og særa íraska borgara og tvo frétta-
menn Reuters fréttastofunnar. Óhætt er að segja að mynd-
bandið hafi vakið gríðarlegan óhug meðal almennings, sér-
staklega þau ummæli hermanna sem heyrðust á myndband-
inu er þeir skutu á og myrtu íraska borgara sem komu á vett-
vang til að bjarga því fólki sem þegar hafði orðið fyrir árás
hermannanna. Meðal þeirra særðu voru tvö börn sem komu á
vettvang í litlum sendibíl, en bílstjórinn ákvað að stöðva bílinn
og reyna að aðstoða fórnarlömb skotárásarinnar (Domscheit-
Berg, 2011).
Einn þekktasti upplýsingalekinn sem tengist Íslandi hlýtur
að teljast vera sá sem innihélt hin margfrægu Kaupþings skjöl.
Þessi skjöl voru í raun lánabók Kaupþings banka og innihélt
hún upplýsingar um öll þau lán sem bankinn veitti sem voru
hærri en 45 milljónir íslenskra króna. Þar kom í ljós að margir
lánþeganna voru innherjar bankans og þó að lánsupphæð-
irnar væru gríðarlega háar voru oft engar tryggingar fyrir lán-
veitingu þeirra. Þessi leki WikiLeaks olli talsverðu fjaðrafoki, en
viðbrögð Kaupþings banka við lekanum voru umtalsverð því
innan við sólarhring frá því WikiLeaks birti gögnin á vef sínum,
höfðu lögfræðingar bankans hótað lögsókn gegn aðstand-
endum samtakanna. Fréttastofa Ríkisútvarpsins (RÚV) heyrði
einnig frá lögfræðingum bankans, en til stóð að birta frétt um
innihald upplýsingalekans í sjónvarpsfréttum RÚV. Fimm mín-
útum áður en fréttatíminn átti að hefjast fékk Kaupþing banki
lögbann á RÚV sem gerði það að verkum að fréttastofan mátti
ekki flytja frétt sína um málið. (Assange, 2011).
Upplýsingalekar WikiLeaks hafa verið af margvíslegum toga
og beinst að mörgum aðilum. Þeir hafa vakið mismikla athygli
en tilgangur þeirra er þó ávallt hinn sami að sögn WikiLeaks
sem er að sjá til þess að almenningur fái fyrst og fremst sannar
upplýsingar og sem nákvæmastar um hin ýmsu mál sem upp
koma í samfélagi okkar (WikiLeaks, e.d.).
Gagnrýni á WikiLeaks
Samtökin hafa fengið margvíslega gagnrýni frá ýmsum aðil-
um sem láta skoðanir sínar í ljós, en þó má segja að flestir séu
sammála um að WikiLeaks hafi veitt mikilvægar og gagnlegar
upplýsingar um brot á mannréttindum. Helsta gagnrýni sem
samtökin fá á sig tengist aðferðum og mistökum samtakanna
við birtingu á gögnum. Ein slík gagnrýni kom frá Glenn Green-
wald, lögfræðingi, sem hefur barist ötullega fyrir mannrétt-
indum. Að hans mati eiga samtök eins og WikiLeaks fullan rétt
á sér. Hinsvegar gagnrýnir hann meðferð þeirra á persónu-
legum upplýsingum þeirra sem fram koma í þeim gögnum
sem samtökin hafa lekið. Þá nefnir hann sérstaklega afgangska
samstarfsmenn hersveita NATO sem nefndir voru með nafni í
upplýsingaleka WikiLeaks um afgangskar stríðsdagbækur (e.
The Afghan War Diary) en með því eru WikiLeaks samtökin
gagnrýnd fyrir að hafa sett þá aðila ásamt fjölskyldum þeirra í
lífshættu („Is WikiLeaks‘ Julian Assange a Hero?“, 2010). Mörg
samtök sem eru fylgjandi frjálsri fjölmiðlun hafa einnig gagn-
rýnt WikiLeaks fyrir það sama og Glenn Greenwald, þeirra á
meðal eru samtökin Reporters Without Borders.
WikiLeaks samtökin hafa einnig verið gagnrýnd fyrir önnur
mál. Stephen Aftergood, framkvæmdarstjóri Samtaka amer-
ískra vísindamanna (e. Federation of American Scientists)
hefur, líkt og fleiri, gagnrýnt samtökin fyrir að vernda ekki
persónuupplýsingar þeirra sem nefndir eru í hinum ýmsu
gögnum sem WikiLeaks hafa lekið. Einnig telur hann að sam-
tökin hafi ekki eingöngu farið í herferð gegn spillingu heldur
einnig gegn leyndarhyggju sem hann álítur ekki í lagi því sum
launung er æskileg og réttmæt að hans mati. Með því að
ráðast gegn leyndarhyggju á þennan hátt telur Stephen
Aftergood að það muni skaða fleiri en sjálf WikiLeaks samtökin
og það verði erfiðara að styðja nafnleysi og vernd upp-
lýsingamanna WikiLeaks og fréttamanna um allan heim („Is
WikiLeaks‘ Julian Assange a Hero“?, 2010).
Rannsóknaraðferðir og gagnaöflun
Tímabilið sem var valið til að afla upplýsinga og kanna um-
fjöllun fréttamiðlanna um WikiLeaks samtökin var frá 1. janúar
2010 til og með 31. desember 2011. Árið 2010 var valið vegna
þess að þá komu miklir upplýsingalekar frá WikiLeaks, sem
birtu áðurnefnt myndband frá Írak, Collateral Murder (Domsc-
heit-Berg, 2011). Einnig má nefna hina þekktu sendiráðspósta
þar sem trúnaðarskjölum úr bandarískum sendiráðum víðs-
vegar um heiminn var lekið og tengdist sá leki Íslandi beint
(Cablegate, e.d.). Árið 2011 var valið til að athuga hvort og þá
hvernig umfjöllun WikiLeaks fengju þegar ekki væri mikið um
stóra og mikla upplýsingaleka.