Bókasafnið - 01.05.2013, Blaðsíða 35

35
bókasafnið 37. árg. 2013
Hér er sjálfvirk vernd höfundaréttar líklega fyrst og fremst
að vernda bókina frá áhugasömum lesendum. En vandamál
eru til þess að leysa þau. Rafbókavefurinn hefur opið fyrir
þann möguleika að skanna inn höfundaréttarvarðar bækur
með leyfi rétthafa. Það mætti hins vegar spyrja hvort bókasöfn
landsins, og þá sérstaklega Landsbókasafn Íslands - Háskóla-
bókasafn, ættu ekki að bjóða upp á og hvetja til þess að höf-
undarétthafar bóka sem ekki er hægt að koma á framfæri með
krafti markaðsafla gefi rétt sinn eftir. Þannig gætu bókasöfn,
eða frjáls verkefni eins og Rafbókavefurinn, tekið að sér að
koma þessum bókum á rafrænt form. Ég á erfitt með að trúa
öðru en að ótal höfundarétthafar séu spenntir fyrir því að
koma verkum til almennings á þennan hátt. Vandinn myndi
felast frekar í að hafa ekki undan verkum en að erfitt verði að fá
þau inn á borð og þá mun lýðvistun verða valkostur sem ekki
er hægt að líta framhjá.
Lýðvistun á fleiri sviðum
Sú reynsla sem fæst með dreifðum prófarkalestri Rafbókavefs-
ins mun nýtast öðrum lýðvistunarverkefnum í framtíðinni. Í
versta falli getum við, hið minnsta, farið yfir þau mistök sem
voru gerð. Lýðvistun er svo sannarlega stórkostlegt tól sem
bóka-, skjala-, ljósmynda- og jafnvel minjasöfn geta nýtt sér.
Í Ástralíu hefur þessi aðferð verið notuð til að prófarkalesa
texta skannaðra dagblaða. Er einhver ástæða fyrir því að taka
ekki upp þessa aðferð hjá Tímarit.is? Það eru líka til dæmi um
lýðvistun á skráningu upplýsinga um ljósmyndir. Hvað hamlar
því að íslensk ljósmyndasöfn geri það sama? Í grein sinni um
ástralska verkefnið bendir Rose Holley (2010) á að velvilji al-
mennings í garð slíkra stofnana geri það að verkum að fólk sé
líklegt til að taka þátt í lýðvistunarverkefnum á þeirra vegum.
Ef við tökum næsta rökrétta skref frá dreifðum prófarkalestri
Rafbókavefsins má velta því fyrir sér hvort það sé einhver
ástæða fyrir því að lýðvistun geti ekki virkað til að skrifa upp
pappírshandrit, sendibréf og jafnvel texta fornbókamennt-
anna af skinni. Hve margir sagnfræðinemar hafa lært handrita-
lestur án þess að hafa notað þá þekkingu á hagnýtan hátt? Við
getum til dæmis gengið út frá því að texti hafi þrjár umferðir
af lýðvistuðum yfirlestri og uppskrift þar sem fyrsti skrifar upp
og næstu tveir leiðrétta áður en fræðimaður kemur að verkinu.
Í einhverjum tilfellum er ekki einu sinni þörf á aðkomu fræði-
manns. Að geta nýtt sér þekkingu og velvild almennings er til
mikilla hagsbóta. Margt af því sem lýðvistun gerir mögulegt
væri aldrei hægt að framkvæma á annan hátt.
Við höfum ekki tækni, fjármagn eða mannafla til þess að
vinna öll þessi verk. Lýðurinn, almenningur getur komið okkur
til bjargar.
Ráð fyrir lýðvistun frá Rose Holley.
Ráð 1: Hafðu skýrt markmið á aðalsíðu vefs þíns (þarf að vera
stór áskorun).
Ráð 2. Hafðu skýringarmynd sem sýnir hvernig gengur að ná
markmiðinu.
Ráð 3: Gættu vel að því að allt notendaumhverfið sé auðvelt
í notkun, fljótlegt og traust.
Ráð 4: Hafðu verkið auðvelt og skemmtilegt.
Ráð 5: Verkið þarf að vera áhugavert.
Ráð 6: Nýttu atburði líðandi stundar ef þeir geta hjálpað þér.
Ráð 7: Haltu vefnum virkum með því að bæta við nýju efni
og verkefnum.
Ráð 8: Veittu sjálfboðaliðunum valkosti.
Ráð 9: Hafðu árangur vinnunnar sýnilegan.
Ráð 10: Gefðu sjálfboðaliðum þínum tækifæri til þess að gera
sig sýnilega ef þeir vilja fá hrós og viðurkenningu fyrir
vinnu sína.
Ráð 11: Verðlaunaðu þá sem mestu koma í verk með stigveldi
sem hvetur til samkeppni.
Ráð 12: Skapaðu umhverfi þar sem sjálfboðaliðar geta átt
samskipti og þar með byggt upp liðsanda og bakland.
Ráð 13: Komdu fram við „ofur“ sjálfboðaliða þína með virð-
ingu og hlustaðu á ábendingar þeirra.
Ráð 14: Gerðu ráð fyrir að sjálfboðaliðar geri hlutina rétt en
ekki rangt.
Heimildir:
Egill Örn Jóhannsson (2012, 14 september). [Svar við bloggfærslu]: „Rán-
dýru rafbækurnar“ í Málbeinið. Sótt 16. september 2012 af http://mal-
beinid.wordpress.com/2012/09/14/randyru-rafbaekurnar/
Einar Arnórsson. (1953). Stjórnarskráin og Hrafnkötlumálið. Tímarit lög-
fræðinga, 3 (1) 14-26.
Eiríkur Örn Norðdahl. (2011). Ást er þjófnaður. Perspired by Iceland og SLIS.
Haraldur Guðnason. (1979, 10. febrúar). „SKRÍLÚTGÁFA“ á Laxdælu og
„HATURSÚTGÁFA“ á Njálu: Fyrri hluti. Lesbók Morgunblaðsins, 4-5, 14-15.
Holley, Rose. (2010). Crowdsourcing: How and Why Should Libraries Do It?.
D-Lib Magazine 16 (3/4). Sótt 10. september af http://www.dlib.org/
dlib/march10/holley/03holley.html
Hrafnkatla: Halldór Kiljan Laxness gaf út með lögboðinni stafsetningu
íslenzka ríkisins. (1942). Reykjavík: Halldór Laxness, Ragnar Jónsson og
Stefán Ögmundsson.
Hrd. 1943, bls. 237 (nr. 118/1942)
Hrd. 1950, bls. 353 (nr. 124/1947)
Höfundalög nr. 73/1972
Jónas Jónsson (1941, 11. október). „Fornbókmenntirnar í svaðið“. Tíminn, 402.
Lög um rithöfundarétt og prentrétt nr. 13/1905
Lög um breytingu á lögum nr. 13. 20. okt. 1905, um rithöfundarétt og prentrétt
nr. 127/1941.
O’Reilly, Tim (2005, 30. september). What Is Web 2.0: Design Patterns and
Business Models for the Next Generation of Software. O’Reilly Media.
Sótt 23. október 2012 af http://oreilly.com/web2/archive/what-is-
web-20.html
Óli Gneisti Sóleyjarson. (2012). Rafbókavefurinn: íslenskar rafbækur í opnum
aðgangi. Óbirt MA-ritgerð: Háskóli Íslands, Hugvísindasvið.
Páll Sigurðsson. (1995). Höfundaréttur: Meginreglur íslensks réttar um höf-
unda vernd. Reykjavík: Háskólaútgáfan.