Bókasafnið - 01.05.2013, Blaðsíða 16

16
bókasafnið 37. árg. 2013
sem hafa leitt af sér ný vinnubrögð og stóraukna þjónustu. Eitt
helsta leiðarstefið í þessum breytingum hér á landi hefur verið
aukin samvinna milli safna, sem er möguleg vegna tæknilegra
lausna. Löng hefð er fyrir samvinnu bókasafna, en á síðustu
árum hafa bæst við ýmsir möguleikar svo sem með stofnun
Landkerfis bókasafna. Fyrirtækið rekur sameiginlegt bóka-
safnskerfi og vefinn Gegnir.is fyrir langflest bókasöfn á landinu
og svo leitarvélina Leitir.is sem tengir saman gögn úr Gegni og
stafrænt efni frá ýmsum aðilum. Samvinna safnanna við skrán-
ingu og flokkun í Gegni sparar gífurlegar fjárhæðir og gefur
bókasöfnunum færi á að veita mun víðtækari þjónustu en
áður. Í Gegni eru margskonar verkferlar og innri kerfi sem
söfnin geta notað, svo sem aðfangaskráning, vörutalning með
hillulista, námsbókasafn og fleira. Kerfið býður einnig upp á
ýmsar þjónustur fyrir notendur svo sem aðgang að forðaupp-
lýsingum bókasafnanna, en þar má sjá hvar gögn eru að finna,
millisafnalán, heimildaleitir, eigin síður og fleira.
Þá býður Landsaðgangur eða Hvar.is upp á sífellt aukinn og
auðveldari aðgang að erlendu vísinda- og fræðiefni. Efnið af
Hvar.is er einnig aðgengilegt á Leitir.is og Google Scholar en
meginhugsunin er sú að notandinn geti átt margar greiðar
leiðir að því efni sem bókasöfnin búa yfir. Önnur dæmi um
samvinnu er til dæmis vefurinn Skemman.is, þar sem háskóla-
bókasöfnin hafa sameinast um rekstur varðveislusafns fyrir
nemendaritgerðir og skrif háskólakennara. Ýmis fleiri sam-
starfsverkefni eru á döfinni svo sem samlag um aðgang að vef-
Dewey.
Önnur mikilvæg ástæða fyrir lagabreytingunum eru ýmsar
breytingar á sveitarstjórnarstiginu, en sveitarfélögum á land-
inu hefur fækkað verulega undanfarin ár og verkefni þeirra
hafa einnig breyst. Eftir efnahagshrunið 2008 hafa bókasöfn
orðið að aðlaga reksturinn að sífellt minni fjárveitingum og þá
er samstarf við aðrar stofnanir innan sama sveitarfélags lykil-
atriði við að nýta fjármunina sem best. Samstarf út á við er
einnig gefandi og það samstarf sem hefur náðst á landsvísu
eins og hér er rakið, skiptir öllu máli til þess að halda uppi
öflugri bókasafnsþjónustu í landinu.
Helstu nýmæli og breytingar í frumvarpinu
Undir nýju lögin falla öll bókasöfn í landinu sem rekin eru fyrir
opinbert fé. Einu sérlögin eru fyrir Landsbókasafn Íslands – Há-
skólabókasafn en skv. 4. gr. þeirra laga skal safnið stuðla að
samstarfi, samræmingu og þróun starfshátta bókasafna og
veita þeim faglega ráðgjöf. Áfram verða ákvæði um rekstur
skólasafna í grunnskólalögum og lögum um framhaldsskóla
og þar fyrir utan eru bókasöfn nefnd í ýmsum fleiri lagabálkum
svo sem höfundalögum og sérlögun nokkurra stofnana. Úr
gildi falla lög um almenningsbókasöfn nr. 36/1997, lög um
Blindrabókasafn Íslands nr. 35/1982 og lög um bókasöfn
prestakalla nr. 17/1931.
Bókasöfn eru skilgreind sem þekkingarveitur og fræðslu-
stofnanir í nýju lögunum. Lögð er mikil áhersla á sameiginleg-
ar skyldur og þarfir bókasafna og skv. 2. gr. skulu þau sameig-
inlega mynda bókasafnakerfi landsins. Safnkostur þeirra skal
vera aðgengilegur eftir því sem við verður komið og
upplýsingar um hann skulu einnig vera aðgengilegar öllum.
Þetta þýðir að þau söfn sem falla undir lögin þurfa að skrá efni
sitt í Gegni eða önnur kerfi sem eru aðgengileg öllum.
Afnumin er skipting í bókasafnaumdæmi og felld út ákvæði
um sérstök bókasöfn í sjúkrahúsum, dvalarheimilum aldraðra
og í fangelsum. Þess í stað komi samstarf og samrekstur. Ný-
mæli er að bókasöfnin skuli ýta undir ánægjulestur og efla
upplýsingalæsi almennings.
Bókasafnaráð skal vera ráðherra og stjórnvöldum til ráð-
gjafar um stefnumörkun um starfsemi bókasafna og í því
skulu sitja fimm fulltrúar, einn tilnefndur af Sambandi
íslenskra sveitarfélaga, einn af samtökum forstöðumanna
almenningsbókasafna, tveir af Upplýsingu og einn án
tilnefningar. Ráðherra skipar formann og varaformann.
Landsbókavörður og forstöðumaður Hljóðbókasafns Íslands
skulu sitja fundi ráðsins með málfrelsi og tillögurétt.
Ráðgjafarnefnd um málefni almenningsbókasafna verður
lögð af og verkefni hennar flytjast til bókasafnaráðs. Önnur
verkefni ráðsins felast í að setja reglur um söfnun og úrvinnslu
tölfræðilegra upplýsinga um bókasöfn á Íslandi, setja
bókasafnasjóði úthlutunarreglur, veita umsagnir um
styrkumsóknir úr bókasafnasjóði auk annarra verkefna
samkvæmt ákvörðun ráðherra.
Lög um Hljóðbókasafn Íslands (áður Blindrabókasafn Ís-
lands) eru felld inn í lögin og öll ákvæði um starfsemina ein-
földuð. Nafninu er breytt, meðal annars með vísan til þjón-
ustu við fleiri þjóðfélagshópa en blinda og samráðshópur
skipaður fulltrúum helstu notendahópa kemur í stað form-
legrar stjórnar.
Eitt mikilvægasta ákvæðið í nýju lögunum er stofnun bóka-
safnasjóðs og er tilgangurinn að efla starfsemi bókasafna
með því að styrkja rannsóknir og þróunar- og samstarfsverk-
efni á sviði bókasafna- og upplýsingamála. Þessi sjóður er
sambærilegur við sjóði eins og húsafriðunarsjóð, fornleifa-
sjóð og safnasjóð og verður fjármagnaður með sama hætti og
þeir, með framlögum á fjárlögum. Ekki er þó gert ráð fyrir
neinum fjárveitingum í fjárlögum fyrir árið 2013. Þarna er
kominn grundvöllur fyrir fjármögnun rannsókna- og þróunar-
starfs sem hefur svo sárlega vantað fyrir bókasöfnin.
Þá eru að lokum skýrari heimildir en áður til gjaldtöku
vegna útlána, þjónustu, dagsekta og bóta fyrir glatað eða
skemmt safnefni.
Framkvæmd
Tilgangur laganna er að efla starfsemi og samvinnu bóka-
safna eins og segir í 1. gr. þannig að þau geti sem best sinnt
hlutverki sínu sem þekkingarveitur og fræðslustofnanir sem
halda uppi virkri og fjölþættri upplýsingaþjónustu á sem
flestum sviðum og tryggja jafnframt varðveislu þess menn-
ingararfs sem bókasöfn hafa að geyma. Þau eiga að jafna að-
gengi að menningu og þekkingu og endurspegla sem flest
sjónarmið.
Það er einnig hlutverk safnanna að vera þjónustustofnanir
sem starfa í þágu almennings og þau skulu ekki rekin í hagn-
aðarskyni. Sveitarfélögum er skylt að standa að rekstri al-