Dagblaðið Vísir - DV - 08.05.2009, Blaðsíða 36

Dagblaðið Vísir - DV - 08.05.2009, Blaðsíða 36
föstudagur 8. maí 200936 Helgarblað Sex stig frá Kevin Bacon, leikur bandarískra námsmanna, var á meðal þess sem leiddi til nýrra vísinda um þróun kerfa. Fimmtán árum síðar eru þau vísindi notuð til að spá fyrir um útbreiðslu A/H1N1-vírussins, sem veldur svonefndri svínaflensu. Kolbeinn Þorsteinsson kynnti sér málið. Sú kenning að allir jarðarbúar séu í sex vina fjarlægð frá öllum öðrum er af mörgum talin mýta. Sú hugmynd að allir, tæplega sjö milljarðar, á jörð- inni geti verið nátengdir hver öðrum í gegnum net vina hefur löngum not- ið vinsælda. Um áratuga bil hafa vísindamenn reynt að færa sönnur fyrir því að ver- öldin sé byggð upp af félagslegum kerfum sem að lokum tengjast inn- byrðis. Sú kenning að á milli allra væri „sex stiga aðskilnaður“ þar sem hvert stig væri manneskja sem einhver þekkti varð vinsæl þegar John Gu- are skrifaði leikritið „Six Degrees of Seperation“, sem síðar varð að kvik- mynd, 1993, og skartaði Will Smith í aðalhlutverki. Sex stig frá Kevin Bacon Árið eftir fengu námsmenn í Banda- ríkjunum hugmynd um partíleik; „Sex stig frá Kevin Bacon“. Sagan seg- ir að eftir að hafa legið kvöld eitt yfir kvikmyndum með leikaranum Kevin Bacon hafi námsmennirnir nefnt af handahófi þekkt nöfn úr Hollywood og síðan tengt viðkomandi leikara við Bacon í gegnum kvikmyndir sem báðir léku í. Í kjölfarið varð til vefsíða, borð- leikur og bók, og fyrirbæri varð til, þó að margir leyfðu sér að efast um nákvæmnina. Sú spurning vaknaði hvað myndi gerast ef látið yrði reyna á kenninguna. Þess má geta að Kevin Bacon stofnaði síðar góðgerðarsamtök- in SixDegrees.org sem byggja á vin- sældum leiksins og fékk hann til liðs við sig fjölda frægs fólks. Sex stiga-kenningin prófuð Í anda frægrar tilraunar sem fram- kvæmd var á sjöunda áratug síðustu aldar voru fjörutíu pakkar látnir í hendur fólks sem valið var af handa- hófi hér og hvar í heiminum og var verkefnið hluti af áætlun BBC sem hugðist láta reyna á sex stiga-kenn- inguna. Fólkið átti síðan að koma pakk- anum til Marc Vidal, vísindamanns sem bjó í Boston í Bandaríkjunum, í gegnum einhvern sem það var dús við. Þrír pakkanna skiluðu sér alla leið til Marcs Vidal, og að meðaltali í sex stigum eða þrepum. Þeir sem skipu- lögðu tilraunina halda að ástæða þess að hinir þrjátíu og sjö pakkarn- ir skiluðu sér ekki sé sú að einhvers- taðar rofnaði keðjan því fólk lét und- ir höfuð leggjast að koma pakkanum áfram. Frá Kenía til Bandaríkjanna Upphafsstaður eins pakkans var af- skekkt þorp í Kenía, Nyamware, þar sem Nyaloka Auma kom honum í hendur frænku sinnar í Naíróbí. Frænkan sendi hann til vinar í New York-fylki, sem sendi hann til vinar í Boston. Þegar upp var staðið end- aði pakkinn á áfangastað eftir að hafa farið í gegnum hendur sjö manns. Sá árangur, og sú staðreynd að tveir aðrir pakkar skiluðu sér í hend- ur Marcs Vidal í gegnum innan við sex hlekki, eru talin sanna að kenn- ingin virkar, þó hún sé ekki óskeikul. Fleiri tilraunir hafa verið fram- kvæmdar til að sýna fram á hve lít- ill heimurinn er. Hugbúnaðarrisinn Microsoft kannaði msn-samskipta- net sitt; 30 milljarða rafræn samtöl 240 milljóna manna. Rannsakendurnir komust að þeirri niðurstöðu að það sem skildi að hverjar tvær manneskjur voru 6,6 stig aðskilnaðar, það er, að hægt væri að tengja þær saman með sjö eða færri kunningjum. Áhrif á fleiri sviðum Sex stiga-kenningin hefur hafð viða- mikil áhrif á fleiri sviðum. Þegar stærðfræðingurinn Steven Strogatz og Duncan Watts, þáver- andi nemandi hans, en núverandi prófessor við Colombia-háskólann, hófu rannsókn á því hvers vegna krybbur tísta samhæft, varð Dunc- an fyrir áhrifum af orðum sem faðir hans lét falla í símtali: „Vissir þú að þú ert í aðeins sex handtaka fjarlægð frá hverri manneskju á jörðinni?“ Duncan Watts tengdi spurningu föður síns við samhæft tíst krybb- anna, en ekki hvarflaði að honum að hún myndi leiða hann að stór- kostlegri uppgötvun í nýrri tegund rannsókna, sem var að ryðja sér til rúms, - vísindum sem snéru að þró- un kerfa. Ef hægt yrði að heimfæra kenn- inguna upp á samstillingu krybba, vaknaði spurning hjá Duncan Watts um mögulegar afleiðingar hennar með tilliti til útbreiðslu sjúkdóma á meðal jarðarbúa, eða með tilliti til markaðsafla. Watts komst að þeirri niðurstöðu að spurningin hlyti að varða kerfi, og hann fékk Strogatz í lið með sér og vísindamennirnir tveir nýttu sér gögn úr netleiknum Six Degrees of Kevin Bacon til að komast að því hvort þar væri að finna stærðfræði- legan grunn að svo flóknu kerfi sam- banda. Spá fyrir um útbreiðslu svínaflensu Strogatz og Watts uppgötvuðu upp- skrift að hinum ósýnilegum hlekkjum sem gera hinn stóra heim lítinn. Enn einn vísindamaður, Albert-Laszlo Barabasi, kannaði mikilvægi „miðj- unnar“ í þróun kerfa. Nýtt reglukerfi varð til og aðrir vís- indamenn tengdu glaðir þetta altæka lögmál öðrum tegundum kerfa; ver- aldarvefnum, vexti borga, ferðalög- um á heimsvísu, kynferðislegu sam- bandi fólks, dreifingu auðs og eigna, og prótínsameindum í frumum. Að sögn Alex Vespignani, próf- essors við Indiana-háskólann, hef- ur kenningin mikil áhrif á spá um hvernig svínaflensan mun breiðast út og beggja vegna Atlantsála nýta stjórnvöld sér þekkingu hans. Leikur varð að vísindum „Vissir þú að þú ert í að- eins sex handtaka fjar- lægð frá hverri mann- eskju á Jörðinni?“ KolBeinn ÞorSteinSSon blaðamaður skrifar: kolbeinn@dv.is Þetta er lítill heimur Árið 1967 bað stanley milgram eitthundrað og sextíu manns í Nebraska í Banda- ríkjunum að koma pakka til nafngreindrar manneskju í Boston. milgram komst að því að sumir hafa þriggja stiga aðskilnað, aðrir hafa hundrað stiga aðskilnað og enn aðrir einskis stigs aðskilnað. milgram velti ekki fyrir sér hvernig tengsl manna í milli væru á heimsvísu og notaði aldrei heitið „six degrees of seperation“. Árið 1973 uppgötvaði félagsfræðingurinn mark granovetter að samfélag er byggt á klösum fólks, með sterk og veik tengsl. Það tók breska ljósmyndarann andy gotts átta ár að taka ljósmyndir af leikurum sem tengdust vinaböndum. Kevin Bacon Leikurinn „six degrees of Kevin Bacon“ varð afar visæll. Sex stiga aðskilnaður sjö eða færri kunningja þarf til að tengja alla jarðarbúa, samkvæmt könnun microsoft.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.