Dagblaðið Vísir - DV - 25.02.2011, Qupperneq 15

Fréttir | 15Helgarblað 25.–27. febrúar 2011
Börnum, sem verða vitni að heimil-
isofbeldi, standa fá eða engin úrræði
til boða af hálfu félagslega kerfisins
í Reykjavík. Lítið sem ekkert samráð
virðist vera á milli þeirra stofnana
sem að þessum málaflokki koma.
Ekki er rætt við börnin eða á þau
hlustað og fjölda heimilisofbeld-
ismála, sem tilkynnt eru til barna-
verndar, lýkur með bréfi til þolanda
ofbeldisins, oftast móður, með al-
mennum upplýsingum um úr-
ræði en án frekari eftirfylgdar. Þetta
eru helstu niðurstöður í rannsókn
Barnaheilla – Save the Child ren á Ís-
landi á stuðningi við þessi börn en
hún var kynnt á málþingi samtak-
anna um sama efni fimmtudaginn
17. febrúar.
Gap á milli væntinga
Í skýrslu Barnaheilla stendur að þeg-
ar litið sé yfir það verklag sem tíðkist
í Reykjavík í málum af þessum toga
megi segja að flestir líti svo á að með
því að tilkynna um mál til barna-
verndar sé tryggt að börn sem verði
vitni að heimilisofbeldi fái þann
stuðning og öryggi sem þau þurfi.
Þar kemur einnig fram að í raun og
veru sé gap á milli þeirra væntinga
sem viðmælendur hafi til barna-
verndar og þess hvernig barnavernd
taki og geti tekið á málum. Í félags-
lega kerfinu virðist hvorki vera skim-
að sérstaklega eftir því hvort börn
verði vitni að heimilisofbeldi né
lagt markvisst mat á líðan þeirra svo
hægt sé að veita þeim viðeigandi að-
stoð. Í dag er í boði eitt hópúrræði á
vegum Barnaverndarstofu fyrir börn
sem orðið hafa vitni að heimilisof-
beldi. Skilyrði fyrir þátttöku í þeirri
meðferð er að ofbeldi sé ekki leng-
ur til staðar á heimilinu, barnið sé
eldra en fimm ára og tali íslensku.
Ekki rætt við börnin
Samkvæmt viðmælendum hjá lög-
reglu, barnavernd og félagsþjón-
ustu virðist almennt ekki vera rætt
við börn sem búa á heimilum þar
sem ofbeldi á sér stað gegn mæðr-
um þeirra. Lögreglan ræðir yfir-
leitt ekki við börn á heimilum í út-
köllum vegna heimilisofbeldis,
nema ef börnin hafa sjálf orðið fyr-
ir líkam legu ofbeldi. Barnavernd
hittir börnin eingöngu ef ákveðið er
að hefja könnun á málinu, sem er í
minnihluta tilvika.
Barnavernd hefur takmörkuð
úrræði á sínum snærum fyrir börn
sem búa við og/eða hafa orðið vitni
að ofbeldi gegn móður eða milli
foreldra. Eins og áður hefur komið
fram hefur Barnaverndarstofa frá
byrjun árs 2010, starfrækt tilrauna-
verkefni þar sem börnum sem hafa
orðið fyrir líkamlegu ofbeldi og/
eða orðið vitni að heimilisofbeldi er
veitt áfallamiðuð sálfræðimeðferð.
Það úrræði er hins vegar eingöngu
í boði fyrir börn sem búa ekki leng-
ur við ofbeldi á heimilum sínum.
Hins vegar vantar úrræði til að að-
stoða börn og mæður þeirra til að
komast í öryggi og fá nauðsynlegan
stuðning.
Áföll rista djúft
Í skýrslunni kemur fram að niður-
stöður taugavísindarannsókna gefi
til kynna að afleiðingar áfalla hjá
börnum risti dýpra en áður var tal-
ið. Heili barna er sérstaklega við-
kvæmur gagnvart streitu þar sem
hann er að þroskast. Núorðið er
það viðurkennt að barn, sem verð-
ur vitni að ofbeldi gegn móður eða
milli foreldra, getur þróað með sér
áfallastreituröskun. Áföll leiða til
aukinnar losunar streituhormóns
og breytinga í heila. Sú vanlíðan,
sem fylgir einkennum áfallastreitu-
röskunar, getur valdið börnum
frekari erfiðleikum við að bregðast
við streitu og þannig er mikil hætta
á að börnin þrói með sér frekari
geðræn vandkvæði. Þar af leiðandi
er mikilvægt að koma börnunum til
aðstoðar sem fyrst. Bent hefur ver-
ið á hættuna á því að áfallastreitu-
röskun eða aðrar kvíðaraskanir séu
ranglega greindar hjá börnum sem
hafa orðið fyrir ofbeldi, til dæmis
sem athyglisbrestur með eða án of-
virkni.
Vantar samskipti milli
lögreglu og barnaverndar
Lögreglan tilynnir til barnaverndar
öll mál þar sem börn koma við sögu.
Ekki er þó um eiginlegar barna-
verndartilkynningar að ræða held-
ur eru afrit af lögregluskýrslum og
dagbókarfærslum lögreglumanna
um aðstæður á vettvangi sendar til
barnaverndar með ábyrgðarpósti.
Áður sat sérstakur starfsmaður hjá
forvarnardeild lögreglunnar fundi
með Barnavernd Reykjavíkur og
kom málum frá lögreglu til barna-
verndar. Fyrir um tveimur árum
var þessari deild lokað í sparnað-
arskyni. Frá þeim tíma virðast ekki
hafa verið regluleg samskipti á milli
lögreglu og barnaverndar.
horfi ég og hugsa með mér hvort
eitthvað gæti verið að.“
Beitti eigin börn ofbeldi
Eftir að hafa farið að heiman átján
ára gifti hún sig og eignaðist með eig-
inmanni sínum fjögur börn. Hjóna-
bandið var stormasamt og þau rifust
mikið. Hún var mjög háð manni sín-
um sem var sterki aðilinn í samband-
inu.
„Ég fór vitlaust forrituð út í lífið. Ég
kunni ekkert að vera foreldri og það
má segja að ég hafi beitt mín börn
andlegu ofbeldi. Það er í raun bein
afleiðing þess sem ég lenti sjálf í sem
barn og unglingur. Ég lærði ekki það
sem börn og unglingar eiga að læra
og í raun staðnaði í þroska. Ég fór að
reyna að stjórna mínum börnum eins
og pabbi hafði stjórnað mér. Þau aft-
ur á móti létu ekki stjórna sér og það
upplifði ég sem vanvirðingu af þeirra
hálfu. Vanvirðing var það sem ég ótt-
aðist mest. En börn eru næm. Ég bar
ekki virðingu fyrir sjálfri mér og þar
af leiðandi báru þau ekki virðingu
fyrir mér. Þegar manneskja elst upp
við stöðugan ótta og óöryggi lærir
hún allt öðruvísi viðbrögð. Þegar ég
lendi í ógnandi aðstæðum er ég góð.
Þá hugsa ég skýrt og veit hvað ég á að
gera. En í kærleiksríkum, góðum að-
stæðum funkeraði ég ekki, eins og í
samskiptum við börnin mín. Svona
manneskjur eins og ég eru hættulegar
umhverfi sínu.“
Var gefið áfengi átta ára
Eftir að Björg hætti að drekka fyrir
þremur árum urðu mikil straumhvörf
í lífi hennar. Með hjálp tólf spora kerf-
isins og stuðningi systra sinna hef-
ur hún náð miklum bata sem ann-
ars hafði komið í smáum skrefum frá
því hún leitaði sér fyrst aðstoðar hjá
Stíga mótum. Fram að því var hún í
mikilli afneitun og enn að berjast við
þá varnarmúra sem hún hafði komið
sér upp.
„Mér var fyrst gefið áfengi og eit-
urlyf þegar ég var átta ára. Þá var
pabbi að fara með okkur til einhverra
karla úti í bæ sem misnotuðu okkur
og hann gaf okkur spítt til að halda
okkur vakandi og gera okkur líflegri.
Þegar ég eltist fannst mér ég þurfa að
hafa mikla stjórn á öllu í kringum mig
og og drakk kannski bara með löngu
millibili. Mér fannst alkar vera þeir
sem drekka á hverjum degi. Ég ætlaði
heldur ekki að vera eins og pabbi, það
átti ekkert að tengja mig við hann, svo
ég var í mikilli afneitun mjög lengi.
En þessi skaði sem ég hef valdið
börnunum mínum og þeir erfiðleik-
ar sem ég hef átt við að stríða í hjóna-
bandi og í samskiptum mínum við
aðra varð ekki til vegna drykkju. Ég
notaði áfengi til að deyfa mig því ég
meikaði ekki lífið. Sem betur fer sá ég
smám saman þegar börnin mín urðu
unglingar að það var ekki í lagi með
mig, ég varð að gera eitthvað í mínum
málum og það ýtti mér smám saman
út á rétta braut. Ég hef beðið börnin
mín fyrirgefningar en ég veit að ég get
aldrei breytt fortíðinni.“
Það er alltaf leið út
Björg segir mjög mikilvægt að konur
sem upplifa sig fastar í ofbeldisfullu
sambandi viti að það er alltaf und-
ankomuleið. Hún segir ekki síður
mikil vægt að þeir sem komi að mál-
efnum tengdum ofbeldi og börnum
tali við og hlusti á hvað börnin hafi
að segja. „Það er of mikið einblínt
á réttindi foreldra og börnin eiga til
að gleymast. Ég trúi því að þrátt fyr-
ir varnarmúrana sem ég hafði kom-
ið mér upp hefði einhver eins og sál-
fræðingur eða lögregla getað brotið
sér leið í gegnum hann ef hann hefði
aðeins talað við mig og hlustað eftir
merkjum.“
Sóttu styrk hver í aðra
„Þegar ég horfi til baka sé ég hversu
mikinn styrk við systurnar höfðum
hver af annarri. Ég er ekki viss um að
ég hefði lifað þetta af, eða að minnsta
kosti ekki eins vel og ég gerði, ef ég
hefði verið bara ein. Tilhugsunin
um að barnaverndaryfirvöld hefðu
komið þarna inn og tekið okkur frá
mömmu eða tvístrað okkur systrun-
um í sundur er hræðileg. Þegar ég var
barn dreymdi mig um að verða bjarg-
að, en ég held að það hafi verið sam-
heldni okkar systra og ást mömmu
sem bjargaði okkur, þó svo að
mamma hafi ekki getað bjargað okk-
ur frá öllu ofbeldinu. Hún vakti okk-
ur á hverjum morgni og sendi okkur
í skólann, eldaði mat handa okkur og
hélt heimilinu gangandi.
Í dag er ég mjög þakklát fyrir að
okkur var ekki stíað í sundur en ég
hefði óskað þess að mamma hefði
fengið meiri styrk þegar hún var að
reyna að fara frá föður mínum. Ég
er í rauninni mjög þakklát fyrir hvað
ég er í dag, því líf mitt gæti hafa farið
miklu verr. Í rauninni verð ég oft hissa
að við fórum ekki verr út úr þessu öllu
saman En mín bíður þó það lífstíðar-
verkefni að vinna úr afleiðingum of-
beldisins,“ segir þessi hugrakka kona
að lokum.
Börnunum
ekki sinnt
n Gap á milli væntinga fólks til barnaverndar og með-
höndlunar mála n Börn með áfallastreituröskun vegna
ofbeldis ranglega greind með athyglisbrest og ofvirkni
Hanna Ólafsdóttir
blaðamaður skrifar hanna@dv.is
Ótti og óöryggi Börn sem
búa við heimilisofbeldi eiga á
hættu að þróa með sér geðræn
vandamál síðar á lífsleiðinni.
MYNDIN TENGIST FRÉTTINNI EKKI BEINT