Dagblaðið Vísir - DV - 27.05.2011, Qupperneq 32

Þ
ráinn Bertelsson hefur í gegnum tíð-
ina verið botnlaus uppspretta bóka
og bíómynda sem kætt hafa þjóðina.
Er þar nærtækast að nefna líf-mynd-
irnar sem munu lifa með þjóðinni, lík-
lega að eilífu. Eins og hann lýsir í ævi-
sögu sinni, Einhvers konar ég, var æska hans
erfið þó sjálfur gráti hann það ekki í dag. Hann
fæddist sjálfstæðisárið 1944 og var alinn upp af
einstæðum föður, nokkuð sem ekki þekktist í
þá daga. „Þetta var eitthvað splunkunýtt þá og
átti sér engan samastað í samfélaginu. Móðir
mín var geðveik og var á Kleppi frá því ég fædd-
ist og þar til hún dó, fimmtíu árum síðar. Að
alast upp svona gerir minn fjölskyldubakgrunn
öðruvísi en gengur og gerist. Ég ólst upp á hrak-
hólum og skipti oft um heimili. Skólagangan
var eftir því, upp og niður. Við tilheyrðum einn-
ig þessum fátækustu lögum þjóðfélagsins. Í dag
finnst mér ég aldrei hafa upplifað neinn skort
þó það sé ekki alveg víst að hamborgarakyn-
slóðin myndi láta bjóða sér ýmislegt sem ég
gerði í æsku,“ segir Þráinn og hlær við.
Pabbi var góður maður
„Hann var pabbi minn og sem barn leit ég mik-
ið upp til hans,“ segir Þráinn aðspurður hvernig
maður faðir hans hafi verið. Þráinn segir mik-
inn kærleik hafa fylgt föður hans sem hafi ver-
ið mikilvægt þegar þröngt var í búi. „Pabbi var
góður maður því það var sama hversu mikið
skorti í búið, alltaf var nóg til af ástríki og kær-
leik. Kærleikur er jafnnauðsynlegur fyrir sálina
og súrefni og matur eru fyrir líkamann. Hann
var líka húmoristi og stríðinn en ég held að
hann hafi eilítið misst fótanna í lífinu við þessa
örðugleika. Það er, að eiga konu sem var miklu
yngri en hann og sjá hana hverfa inn í geðveiki.
Eftir fæðingu mína fór hún inn á Klepp og var
á ýmsum deildum þar. Hún kom aldrei inn í
lífið aftur. Þannig upplifði ég aldrei hvernig
það væri að eiga móður. Þetta móðurleysi sem
ýmsir hafa sjálfsagt vorkennt mér yfir var bara
eðlilegt ástand fyrir mér. Mér fannst skrítið að
eiga móður,“ segir Þráinn.
En hvenær fór hann að átta sig á að heimilis-
haldið væri ekki eins og hjá flestum öðrum?
„Það kom bara smátt og smátt. Það var byrj-
að að fara með mig í heimsóknir til móður
minnar og það gekk á ýmsu með það. Stund-
um var hún róleg og hægt að ná lágmarks sam-
bandi við hana en stundum var hún mjög óró-
leg og þá var farið með mig út. Alveg frá því ég
man eftir mér vissi ég að ég ætti móður á lífi en
ég vissi líka að hún væri veik og væri ekki með
okkur þess vegna. Þau veikindi skildi ég samt
ekki.“
EinEltið myndaði skráP
Á þessum tíma voru afskaplega fá úrræði fyrir
geðveikt fólk, bæði hvað varðar lyf og umönnun.
Geðveiki var að mörgu leyti heldur ekki sam-
þykkt sem sjúkdómur í samfélaginu og þurfti
fólk oft að lifa í skömm, ætti það veikan ættingja.
„Það hefur mikið verið talað um skömmina sem
fylgir geðsjúkdómum,“ segir Þráinn. „Ég varð var
við það í skóla og í æsku að sumir skólafélagar
vissu af þessu og þetta var notað í þeim tilgangi
að stríða og leggja mig í einelti. Það svo sem náði
aldrei neitt sérstaklega til mín. Mér fannst það
alltaf soddan rugl að það væri verra að vera geð-
veikur en veikur að einhverju öðru leyti,“ segir
hann og bætir við:
„Þegar verið er að núa manni geðveiki í ætt-
inni um nasir er átt við að maður sé smitaður.
Það er náttúrlega algjörlega út í bláinn. Þessar
aðstæður og þetta uppeldi gerði það að verkum
að hversu mjúkur sem maður er að upplagi fékk
ég tiltölulega snemma ákveðinn skráp. Ég er al-
inn upp á götum Reykjavíkur. Afskaplega venju-
legur harðhaus úr „slömmum“ Reykjavíkur.“
datt óvart inn í blaðamEnnsku
Eftir Þráin liggja ótal ritverk, kvikmyndir og
þættir. Á sínum yngri árum hafði hann þó ekki
hugmynd um hvað hann ætlaði að verða þegar
hann yrði stór, eins og börnin segja. Faðir hans
krafðist þess að hann kláraði stúdentspróf en
sjálfur myndi hann svo ráða framhaldinu. „Ég
lét þetta eftir gamla manninum með miklum
harmkvælum en hafði svo ekki hugmynd um
hvað mig langaði að gera.
Ég var í hinu og þessu
og þýddi heilmikið fyrir
Moggann. Dró fram lífið á
því og fór aðeins í lögfræði
í háskólanum. Ég var alltaf
góður í íslensku og bauðst
síðar starf sem prófarka-
lesari á Vísi heitnum þar
sem Jónas Kristjánsson
var ritstjóri,“ segir Þráinn
en það var þar, fyrir algjöra tilviljun, að hann
breyttist úr prófarkalesara í blaðamann.
„Ég var himinsæll sem prófarkalesari í tölu-
verðan tíma. Einn daginn gerðist það þó að
einn blaðamaðurinn var veikur og þá kom Jón-
as til mín og bað mig um að fara í viðtal sem
sá hinn sami átti að taka. Hann sagði mig svo
skratti góðan í íslensku að ég hlyti að geta
skrifað eitt viðtal. Mér fannst líka mjög auð-
velt að skrifa þetta, töluvert auðveldara en að
lesa prófarkir. Það var líka lukka með það sem
ég skrifaði og þannig var ég tekinn úr próförk-
unum og settur í blaðamennskuna. Eins og
alla blaðamenn fór mig síðar strax að láta mig
dreyma um að skrifa bækur. Svo byrjaði ég á því
og skrifaði nokkrar vondar bækur,“ segir Þráinn
og brosir út í annað.
ForsEnda líFsins Er að Finna
jaFnvægi í sjálFum sér
Á yngri árum Þráins var sjónvarpið að byrja
hér á Íslandi. „Það voru mörg ungmenni með
listrænar tilhneigingar sem voru á því að kvik-
myndagerð væri afskaplega skemmtileg. Ég
lét til leiðast með þeim tískustraumi og fór út
í kvikmyndagerð þar sem ég komst inn í góðan
skóla þar sem ég kláraði nám í fræðunum. Það
náði að skila mér inn á sjónvarpið en þar hætti
ég rétt fyrir 1980 og fór út í kvikmyndagerð á
eigin reikning.“
Það er kannski eins gott að Þráinn synti með
straumnum þarna því annars væri Ísland ekki
eins ríkt í dag. Því fyrir utan að hafa gert líf-
myndirnar ber Þráinn einnig ábyrgð á perlun-
um um Jón Odd og Jón Bjarna og þáttaröðina
Sigla himinfley svo eitthvað sé
nefnt. Hann hefur gert margt
á sinni lífsleið og veit því ekki
alveg hvað hann á að kalla sig.
Rithöfund, kvikmyndagerðar-
mann eða alþingismann. Það
skiptir hann samt engu máli.
„Ég vil bara vera ég sjálf-
ur. Það sem ég er að leita að
er ánægja af lífinu og að geta
notið lífsins. Forsenda þess
að njóta lífsins er að finna eitthvert jafnvægi
eða öryggi inni í sjálfum sér,“ segir hann. „Ég
held að það sé algjör tilviljun að ég hafi leitað
að þessu jafnvægi í lífinu á þessum listrænu
32 | Viðtal 27.–29. maí 2011 Helgarblað
Rithöfundurinn, kvikmyndagerðarmaðurinn og nú síðast alþingis-
maðurinn Þráinn Bertelsson vakti mikla athygli á dögunum
þegar hann sagðist ekki þola fasistapakk en tvær þingkonur
Sjálfstæðisflokksins tóku orðin til sín. Veruna á Alþingi segir hann
hafa breytt sér að hluta til hins verra því hann hafi aldrei verið
jafndónalegur og hann er nú. Tómas Þór Þórðarson settist niður
með Þráni og ræddi um uppeldið með einstæðum föður og kynnin
af geðveikri móður, hvernig tilviljunin ein ýtti honum út í skrif og
hversu ánægður hann var með brotthvarf þremenninganna úr VG.
„Ég er alinn
upp á götum
Reykjavíkur. Afskaplega
venjulegur harðhaus úr
„slömmum“ Reykjavíkur.
„Ég tala
nákvæm-
lega eins
og mÉr
sýnist“ myndir sigtryggur ari jóHannss
o
n