Dagblaðið Vísir - DV - 15.06.2011, Side 16

16 | Fréttir 15.–19. júní 2011 Helgarblað
Árið 1996 var Ólafur Skúlason biskup
borinn þungum sökum þegar þrjár
konur stigu fram og sögðu að hann
hefði brotið gegn þeim kynferðis-
lega. Ólafur sagði af sér í opnunar-
ræðu á prestastefnu sama ár eftir
mikið fjaðrafok í fjölmiðlum en bisk-
upsmálinu var hvergi nærri lokið.
Árið 2008 lést Ólafur og þá komst aft-
ur skriður á málið þegar dóttir hans
ákvað að mæta ekki í jarðarförina og
gera upp fortíðina. Árið 2010 komst
málið aftur í fjölmiðla og í kjölfarið
var skipuð rannsóknarnefnd, sem
fór meðal annars yfir þátt núverandi
biskups, séra Karls Sigurbjörnssonar,
í biskupsmálinu svokallaða. Niður-
staðan er sú að aðkoma Karls að mál-
inu fól í sér ítrekuð mistök og ámæl-
isverð vinnubrögð.
Þröngur hópur vina
Málið var komið í hámæli þegar
kirkjuráð fundaði þann 1. mars 1996.
Í því sátu Karl Sigurbjörnsson, séra
Hreinn Hjartarson, Helgi K. Hjálms-
son og Gunnlaugur Finnsson. Ólafur
Skúlason var formaður ráðsins, sem
sitjandi biskup.
Karl sagði fyrir rannsóknarnefnd
kirkjuþings að þáverandi biskup,
Ólafur Skúlason, hefði flutt „mjög
tilfinningaþrungna ræðu yfir þeim
sem hafi verið mjög erfitt að sitja
undir.“ Vildi Ólafur að ráðið sendi
frá sér stuðningsyfirlýsingu ... „að því
yrði lýst yfir að þetta væri áburður á
hendur honum sem hann væri sak-
laus af, ásakanir sem hann væri sak-
laus af,“ eins og Karl orðaði það.
„Maður má ekki gleyma því að
kirkjuráð er þröngur hópur vina,
menn verða miklir vinir og Ólafur
fullyrti alltaf við menn að það væri
ekkert til í þessu. Þetta væri misskiln-
ingur og þetta væri lygi og þvætt-
ingur og menn trúðu honum bara,“
sagði Baldur Kristjánsson, biskups-
ritari Ólafs og ritari kirkjuráðs á þess-
um tíma.
Yfirlýsing kirkjuráðs
Eftir þessa tölu steig Ólafur út af
fundinum á meðan ráðsmenn
ræddu saman. Komust ráðsmenn
að þeirri niðurstöðu að senda frá sér
stuðningsyfirlýsingu þar sem sagði
meðal annars: „Kirkjuráð harmar
þær ásakanir sem bornar eru fram
á hendur biskupi Íslands og eru al-
varleg atlaga að æru hans og heiðri
kirkjunnar þjóna og valda djúpri
sorg málsaðilum og öllum unnend-
um kirkju og kristni.“ Og: „Kirkjuráð
vottar biskupi Íslands og fjölskyldu
hans dýpstu samúð og kærleika og
treystir honum til að leiða þessi al-
varlegu mál til lykta, kirkju og þjóð til
heilla og blessunar.“
Karl var spurður að því af rann-
sóknarnefndinni hvort það mætti líta
á samþykkt kirkjuráðs sem mistök.
Svarið var: „Jú, það var bara kannski
hvorki fugl né fiskur. Ég veit ekki
hvað maður á að segja um það. Við
vorum undir svona ákveðinni mikilli
pressu þar.“
Alvarleg mistök af hálfu Karls
Rannsóknarnefnd kirkjuþings gat
ekki fallist á þau orð Karls að yfirlýs-
ing kirkjuráðs hefði verið „almenn
og hlutlæg í garð allra hlutaðeig-
andi“. „Kirkjuráð kaus að orða yfir-
lýsinguna með þeim afdráttarlausa
hætti að ásakanir kvennanna fælu í
sér „alvarlega atlögu að æru biskups
og heiðri kirkjunnar“ auk þess sem
biskupi og fjölskyldu hans var ein-
um málsaðila vottuð dýpsta samúð
og kærleiki af þessu tilefni.“ Það verði
því að líta svo á að kirkjuráð hafi þar
með stutt opinberlega þann málsað-
ila sem ásakanirnar beindust að og
jafnframt var meðlimur ráðsins og
forseti þess. Rannsóknarnefndin mat
það engu að síður sem svo að það
hefðu verið alvarleg mistök af hálfu
Karls og annarra kirkjuráðsmanna
að senda frá sér þessa yfirlýsingu.
Var meðal annars litið til þess að yf-
irlýsingin var birt á sama tíma og er-
indi þriggja kvenna sem sökuðu Ólaf
um kynferðisbrot voru til meðferðar í
siðanefnd Prestafélags Íslands.
Ráðið lagði jafnframt ófullnægj-
andi forsendur til grundvallar þeirri
ákvörðun að gefa út yfirlýsinguna
opinberlega á þessum tímapunkti
og fylgdi því ekki þeim grundvallar-
reglum stjórnsýsluréttar sem giltu
um störf ráðsins.
Stíleinkenni Karls
Geir Waage var einnig kallaður fyr-
ir rannsóknarnefndina. Þar sagði
hann að „textinn frá kirkjuráðinu
bæri svo mikil og eindregin stílein-
kenni Karls“ að það væri ekki hægt
að líta fram hjá því. Hefði Geir borið
það undir Karl haustið 2010 og full-
yrt þetta við hann. Hefði Karl tekið
undir það.
Þá benti rannsóknarnefndin á að
að allflestir þeirra kirkjunnar manna
sem voru inntir eftir afstöðu sinni til
yfirlýsingar kirkjuráðs hafi sagt að
hún hefði verið stuðningsyfirlýsing
við biskup og að ekki hefði verið rétt
af hálfu ráðsins að fjalla með þeim
hætti um málið. „Enginn þeirra, að
undanskildum kirkjuráðsmönnun-
um sjálfum, þeim Karli Sigurbjörns-
syni og Helga K. Hjálmssyni, taldi
yfirlýsingu kirkjuráðs vera forsvaran-
lega í ljósi atvika og stöðu málsins.“
Að auki tók nefndin það sérstak-
lega fram að þótt fallist væri á það
með Karli að horfa verði til þess að
aðstæður þær sem kirkjuráð stóð
frammi fyrir hafi verið „erfiðar og
fordæmalausar“ geti það ekki breytt
þessari niðurstöðu. „Það er einmitt
við slíkar aðstæður sem gera verður
þá kröfu til samfélagslega mikilvægr-
ar stofnunar á borð við þjóðkirkj-
una, sem um margt nýtur sérstöðu
í íslensku samfélagi, að hún bregð-
ist faglega við þeim erfiðu vanda-
málum sem hún stendur frammi fyr-
ir og taki ákvarðanir sem samrýmast
þeim grundvallarhugsjónum og við-
horfum sem stofnunin og allt hennar
starf byggir á.“
Báðu Karl um hjálp
Daginn eftir að Karl tók þátt í því að
rita þessa yfirlýsingu hringdi séra
Hjálmar Jónsson, þáverandi alþing-
ismaður, í hann og bað um hjálp. Hjá
honum var stödd kona, Sigrún Pálína
Ingvarsdóttir, ein þeirra sem sökuðu
Ólaf Skúlason um kynferðisbrot.
Sigrún Pálína var í vanda þar sem
siðanefnd og fleiri voru farnir að tala
um það að Ólafur ætlaði að lögsækja
hana. „Það er farið að tala um að ég
verði gjaldþrota og ég er einstæð
móðir með þrjú börn. Ég átti unnusta
en við bjuggum ekki saman þann-
ig að fjárhagslega stóð ég ein. Ég var
orðin hrædd út af því.“
Hjálmari var ekki kunnugt um
veru Karls í kirkjuráði og taldi hann
varamann. Vissi hann ekki heldur
af yfirlýsingunni sem kirkjuráð var
nýbúið að samþykkja til stuðnings
Ólafi.
„Mér fannst ég vera hólpin“
Sigrún Pálína hitti Hjálmar og þau
fóru saman á fund Karls í Hallgríms-
kirkju, hún, Hjálmar og Alfred Wolf-
gang, núverandi eiginmaður hennar.
„Við hittum Karl og ég segi honum
alla sólarsöguna og við tölum og töl-
um tímunum saman og þeir tala um
að þetta sé bara agalegt og þeir vilji
bara allt gera til þess að hjálpa mér
... svo fer hann með mig upp að alt-
arinu og biður upphátt guð um að
passa upp á mig og styðja mig og
nefnir nafnið mitt og mér fannst ég
bara vera hólpin. Það var bara ein-
hver svona ofsalega sterk tilfinning
að vera samþykkt.“
Eftir fundinn á föstudagskvöld-
inu sveif Sigrún Pálína á skýi og það
sama sagði Alfred maðurinn henn-
ar. Sigrún Pálína hringdi síðan í Dag-
björtu og hvatti hana til að hafa sam-
band við Karl eða Hjálmar. „Líklega
talaði ég við Stefaníu og hún meira
og minna fussaði bara. Þannig að ég
ætlaði náttúrlega að taka þær með í
þennan yndisleika.“
Ráða ekkert við Ólaf
Á laugardaginn var komið annað
hljóð í þá félaga. „Þá segja þeir að
þeir ráði ekkert við Ólaf. Ólafur vilji
bara ekkert ... hann komi ekki til með
að skrifa út svona yfirlýsingu. Það
er talað um gjaldþrot, það er talað
um „hvað með börnin þín?“ og þeir
halda áfram að tala og tala og á milli
fara þeir í símann og tala við Ólaf.
Svo er haldið áfram að tala, ég er
bæði með síþreytu og vefjagigt þann-
ig að ég var algjörlega orðin búin á
því bara frá deginum áður, og við
ákváðum að reyna að semja einhvers
konar yfirlýsingu af því að ég átti það
á hættu að Ólafur Skúlason myndi
ákæra mig og af því að ég gæti orðið
gjaldþrota. Ég næ ekki almennilega
að orða þessa yfirlýsingu fyrr en ég
kemst að þeirri niðurstöðu að ég geti
það ef ég hafi eina setningu og hún er
að ég dragi sannleikann ekki til baka.
Ég dragi málið til baka í fjölmiðlum,
en ég sé að segja sannleikann og ég
dragi ekki sannleikann til baka.“
Ískalt og flökurt
Frá því að þetta gerðist hefur Sigrún
Pálína statt og stöðugt sagt að á þess-
um fundi hafi Karl breytt textanum
án hennar vitundar. „Hann allavega
fer þá með þessa yfirlýsingu til að
prenta hana út og leggur hana fyrir
framan mig og einhverra hluta vegna
les ég í gegnum hana en tilfinningin
er að ég geti ekki meir, en ég geri það
og þá sé ég að það vantar þessa setn-
ingu. Ég segi við hann: „Það vant-
ar þessa setningu og ég skrifa aldrei
undir þetta.“ Og þá kemur, ég man
ekki hvort það var Hjálmar eða Karl,
og dreif sig að fjarlægja blaðið. Þann-
ig að yfirlýsingin sem ég átti að und-
irrita, hún hvarf af borðinu um leið
og ég segist aldrei ætla að skrifa und-
ir þetta. Ég stend síðan upp. Þá renn-
ur það allt í einu upp fyrir mér að
mennirnir eru ekki að aðstoða mig,
heldur Ólaf. Og það var eins og köld
gusa. Það var aftur þetta rosalega ...
og reyndar ekkert bara þetta ... þetta
gerði út af við mig vegna þess að ég
trúði þeim. Ég lamast, ég verð bara
ísköld og mér verður flökurt ... og
ég stend upp og við löbbuðum fram
á gang og þeir labba á eftir okkur og
þá segir Hjálmar: „Geturðu ekki hætt
þessu út af börnunum þínum?“ Og
ég horfi á Hjálmar og segi: „Nei, það
get ég ekki.“
„Mér leið eins og mér hefði
verið nauðgað“
„Nei, það get ég ekki því börnin mín
vilja ekki að ég hætti að segja sann-
leikann.“ Þá kemur Karl, svona snú-
andi sér fyrir aftan mig og segir: „En
hvað með mömmu þína, er hún ekki
svo sjúk?“ Þá var búið að grafa upp
að mamma væri með svo mikla liða-
gigt og ég lít á hann og segi: „Nei, það
get ég ekki.“ Ég sagði síðan við mann-
inn minn að við hefðum ekkert meira
að gera þarna og svo löbbuðum við
út. Við löbbuðum bæði og maður-
inn minn var farinn að gráta líka, við
fórum heim og ég hringdi í Gunnu
og Didda, Sigurð, og mér leið eins og
mér hefði verið nauðgað. Ég ruggaði
mér fram og til baka og margendur-
tók: „Hvað gerðist, hvað sagði hann,
hvað sögðu þeir, hvað sagði ég?“
Alfred Wolfgang Gunnarsson,
eiginmaður Sigrúnar Pálínu, lýsti
aðdraganda þess að fundirnir voru
haldnir í meginatriðum með sama
hætti og Sigrún Pálína. Það staðfesta
einnig vinahjón þeirra Sigrúnar Pá-
línu og Alfreds, þau Sigurður Þór Sal-
varsson og Guðrún Alda Harðardótt-
ir.
„Tómur þvættingur“
Karl kannaðist aftur á móti ekki við
að hafa breytt yfirlýsingunni og hafn-
aði því að að hann hefði viðhaft um-
mæli um sjúka móður hennar. „En
ég man hins vegar eftir því að í þess-
um umræðum þá kom oft fram þetta
tema, það er þjáning fjölskyldunn-
ar yfir allri þessari ólgu og orrahríð
sem var í gangi, og það var aftur og
Þáttur Karls í biskupsmálinu n Brást öllum sem leituðu til hans n Studdi Ólaf n „Kirkjuráð er þröngur hópur
vina“ n „Ég lamast, ég verð bara ísköld og mér verður flökurt“ n „Þá lágu þau þarna í skúffu ritara biskups“
n Guðrún Ebba beið en á meðan ræddi Karl við ekkju Ólafs n „Ég veit ekki hvernig á að réttlæta það“
Syndir
Karls
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is