Dagblaðið Vísir - DV - 25.02.2014, Qupperneq 25

Vikublað 25.–27. febrúar 2014 Neytendur 25
dómar. Guðný segir þau reyna að hafa
geltina ekki of feita því þá verði þeir lat-
ir og erfiðara að fá frá þeim sæði.
Galtahúsið er frekar troðið, lítið
og lágt til lofts en það er eitt af því
sem fær að víkja í framkvæmdunum.
Seinna sjáum við stóran sal, sem taka
á við af galtahúsinu. Stór brúnn göltur
liggur í stíu.
Krúttlegir grísir
„Þessar eru einar af þeim heppnu
sem fá að vera lausar því við eigum
þetta horn og getum leyft þeim það,“
segir Guðný og bendir á þrjár gyltur.
Þær hafa hver sinn bás en þeir eru
opnir og fyrir aftan þá er svolítið
pláss. „Það eru tvær lausnir með
lausagöngu á gyltum. Annaðhvort að
þær séu á svona básum sem þær geta
farið af eða gengið lausar.
Ég hef farið á nokkur svoleiðis bú,
til dæmis í Noregi og alls staðar liggja
þær bara í básunum sínum. En ég hef
líka farið í bú þar sem er almenning-
ur og þar liggja þær saman í hópum.
Mér persónulega finnst það miklu
meira kósí. Það er erfiðara að koma
því á en það verður bara erfitt í nokkr-
ar kynslóðir, svo lagast það,“ segir
Guðný.
Nú förum við í annað hús. Á þess-
um tímapunkti er blaðamaður end-
anlega áttavilltur. Í þessu húsi eru
gyltur með grísi. Þeir eru hrikaleg
krútt og mjög forvitnir. „Allar okkar
gyltur hafa nafn, okkur finnst þægi-
legra að þekkja þær svoleiðis,“ segir
Guðný. Gyltan sem við stöndum við
er með umbúðir á öxlinni vegna sárs.
„Þegar þær gjóta eru þær í lokuðum
stíum og sumar fá þessi axlarsár. Það
hefur verið rannsakað og tengist því
hvort axlarbeinið er oddhvasst eða
flatt og er erfðatengt. Við reynum að
taka þessar úr umferð,“ segir hún.
Gotstíurnar eru með sérstökum
grindum sem notaðar eru til að loka
gyltuna af í kringum gotið. Það er gert
til að koma í veg fyrri að þær kremji
grísina í ógáti. „Við getum opnað
svona hjá flestum svona viku til 10
dögum eftir got.“ Gyltan getur ekki
snúið sér við í stíunni en hún getur
fylgst með grísunum og hreyft sig að-
eins. Úti í horni er rautt ljós, hitalampi
sem grísirnir safnast undir.
Guðný réttir blaðamanni grís og
varar við því að hann kitli á magan-
um. Viðbrögð blaðamanns eru samt
sem áður þau að grípa um magann á
honum og viðbrögðin láta ekki á sér
standa. Kitlaður grís öskrar eins og
stunginn grís.
Sparigyltan í svítunni
Við erum stödd á löngum gangi með
mörgum hurðum. Í næsta herbergi
er nýjasta gotstían. Hún var keypt til
prufu og Guðný segist lifa fyrir þann
dag sem allar gylturnar geta fengið
svoleiðis stíu. „Þetta er sparigyltan
sem fær að vera hér. Þetta er svítan,“
segir hún. Gyltan er ekki gotin en það
gerist á næstu dögum. Stían er mun
rúmbetri en hinar og þegar grindin
hefur verið opnuð, um það bil einum
degi eftir gotið, getur gyltan snúið sér
við og hreyft sig um. Ljósið fyrir grís-
ina er í yfirbyggðu skoti úti í horni.
„Í Noregi eru allir komnir með
svona stíur því þeir hafa fengið svo
mikinn fjárstyrk. Þeir eiga allt of mikið
af peningum þar,“ segir Guðný hlæj-
andi. „Ég hitti mann sem var með
svona stíur og fyrstu þrjú árin lokaði
hann alltaf stíunum í kringum got en
svo hætti hann því af því að dýrin læra
á þetta og aðlagast. En maður verð-
ur alltaf að hafa þennan möguleika,
sérstaklega með fyrstagots gylturn-
ar.“ Hér á landi fá svínabændur enga
beina styrki frá hinu opinbera en
Guðný bendir á að víða séu bændur
styrktir til uppbyggingar eftir að mikl-
ar reglugerðarbreytingar hafa verið
gerðar. Hún hefur ferðast töluvert í
þeim tilgangi að skoða aðbúnað á
öðrum svínabúum. Hún er ekki heill-
uð af viðhorfum danskra svínabænda
og segir of mikinn hraða einkenna
búskapinn þar. Í sumar er stefnan sett
á Bandaríkin á stóra svínasýningu
World Pork Expo.
Dauður grís
Á Ormsstöðum er got aðra hverja
helgi. Meðganga hjá gyltum er 117
dagar að meðaltali. Þrír mánuðir,
þrjár vikur og þrír dagar. Í næsta her-
bergi er gylta nýbúin að klára að gjóta.
Grísirnir eru pínulitlir og liggja allir í
kös upp við kviðinn á mömmu sinni.
Guðný segir fyrstagots gyltur leyfa
það, hinar eldri reki grísina beint
undir hitaljósið þegar þeir eru búnir
að drekka. Einn grísinn er samt dauð-
ur. Hann hefur líklega fæðst dauður.
Í danskri heimildamynd um svína-
eldi sem DV sagði frá fyrir skömmu
var fullyrt að um það bil fjórði hver
mjólkurgrís dræpist þar í landi. Guð-
ný segir það ekki raunina hér. „Það er
meiri grísadauði hjá þeim sem eru
að gjóta í fyrsta sinn. Núna eru fjór-
ar búnar að gjóta hjá mér og það eru
fjórir dauðfæddir og þrír sem hafa
drepist fljótlega. Þetta eru allt fyrsta-
gots gyltur og þær eru líklegri til að
leggjast á þá. Það eru 17 gyltur að
gjóta um helgina og ef þú kæmir hér
á mánudegi gætir þú alveg séð tvö til
þrjú trog af dauðum grísum. Auð vitað
er það ekki fallegt. Ég get ekki sagt að
það sé enginn grísadauði en ég get
heldur ekki sagt að það sé mikið. Hjá
17 gyltum þætti mér 17 dauðir grís-
ir ekki mikið.“ Hún vonast þó til þess
að þetta minnki enn þegar nýju got-
stíurnar verða komnar í gagnið.
Frammi á gangi kúrir kisa ofan á
miðstöðvarofni. Kattahald er óheim-
ilt í svínabúum en Guðný segist frekar
vilja hafa tvo ketti en hundrað mýs.
Kettirnir fá aldrei að fara út og það
eru meira að segja grindur fyrir sum-
um dyrum svo hægt sé að lofta út á
sumrin án þess að kisurnar fari út.
Ástæðan er smitvarnir.
Smithætta af heyi
Í fyrrnefndri danskri heimildarmynd
var jafnframt talað um mikilvægi þess
að dýrin fái nóg af hálmi. Guðný segir
ekki góðan aðgang að hálmi hérlendis.
„Ef hann er ekki þurr erum við í stór-
hættu á að bera salmonellu inn í búið.
Við erum að nota svolítið hey, það er
líka hættulegt, en við reynum að passa
okkur að taka alveg þurrasta heyið. En
það er samt alltaf hætta,“ segir hún.
Hún lýsir þó fyrir blaðamanni körf-
um sem hægt er að hengja innan á
stíurnar þannig að svínin geti náð sér
í hey eftir þörfum. „Ef við setjum hey
til þeirra núna ná kannski tveir til þrír í
það en aðallega vöðlast það bara und-
ir þeim,“ segir hún. En það þarf að for-
gangsraða. Það skiptir meira máli að
koma geldstöðinni úr básunum.
Ljósmyndari forvitnast um lyfja-
gjöf og pensilín. Guðný segir að það
megi gefa grísum, sem ekki eigi að
slátra fyrr en eftir mánuð, pensilín.
„Ég persónulega set ekki pensilín í
þann grís sem ég ætla að selja til af-
urða. Það er bara passi hér því ég
myndi ekki sjálf vilja vera að borða
það. En við missum ekki mikið af grís-
um heldur,“ segir hún.
Lausagangan í forgangi
Nú erum við komin á þann stað í völ-
undarhúsinu þar sem dýrin ganga
laus í stórum stíum. Fjórar gyltur
liggja í einni, sumar svolítið lemstrað-
ar eftir slagsmál. Það tekur svolitla
stund að skilgreina goggunarröðina
eftir að þær eru settar saman og það
er bara reynt með þær yngri.
„Eins og þessar fjórar,“ segir Guð-
ný og bendir, „þetta eru allt frekar
ungar gyltur sem eru búnar að gjóta
sjaldan nema ein en hún var minnst
og veikbyggðust. Ég setti þær saman
fyrir 3–4 dögum og þær slógust ekki
einu sinni. Það er af því að þær eru
allar ungar svo það kemur ekki að sök
að sú eldri sé ekki sterk. Þetta gekk al-
veg ótrúlega vel.“
Guðný segir forgangsatriði að koma
á lausagöngu, það gangi fyrir nýju got-
stíunum. „Þetta gerist bara á næstu
tveimur, þremur árum en við verðum
að hafa bása áfram fyrir elstu gylturnar
á meðan þær eru að ganga úr sér.“
Snúðar og vínarbrauð
Fóðurkerfi gefur dýrunum að éta. Það
tekur um hálfa mínútu að gefa í hverju
húsi. „Það er verið að tala um að við
séum eins og einhver verksmiðja út af
fóðurkerfinu en þetta er miklu betra.
Áður þegar gefið var í höndunum var
allt gargandi og miklu meira stress og
svínin reyndu að klifra upp úr stíun-
um,“ útskýrir Guðný. Fóðrið saman
stendur að mestu leyti af afskurði og
afgöngum úr bakaríum.
Í næstu stíu eru stærri grísir. Í
miðri stíunni hangir spýta í bandi
og upp við vegginn stór plastbrúsi í
bandi. Guðný útskýrir að grísir á þess-
um aldri hafi mikla leikþörf og bendir
líka á grútskítugan bolta á miðju gólfi.
Halarnir eru ekki klipptir af dýr-
unum á Ormsstöðum en Guðný seg-
ir halanag ekki hafa verið vandamál
á búinu. „En ef það væri til vand-
ræða myndi ég frekar vilja klippa þá
en láta þá klippa halana af hverjum
öðrum.“
Framkvæmdir þrátt fyrir óvissu
Guðný segist hafa tekið ákvörðun
um að fara í framkvæmdirnar þrátt
fyrir óvissuástand í greininni. „Ef það
kemur ein dýfa á okkur núna þá er ég
bara úti. Maður hefur byggt upp ein-
hvern sparisjóð, sem hefur ekki verið
hægt í mörg, mörg ár og það er erfitt
að ákveða hvernig maður ætlar að
nota hann.“ Hún segir marga bænd-
ur í sömu stöðu sem hafa hugsað
um hvað þá langar að gera en margir
hafi ekki lagt í það enn. „En ég hugs-
aði með mér að ég vildi fara í þetta,
annars gæti ég alveg eins hætt og far-
ið að gera eitthvað annað.“
Hver étur mig?
Blaðamaður skiptir aftur yfir í borg-
aralegan klæðnað og þvær sér um
hendurnar. Það er ágætt. Lyktin er
reyndar í nösunum alla leið í bæ-
inn. Þegar við búum okkur undir að
kveðja kemur hin óhjákvæmilega
spurning borgarbarnsins: Hvernig er
að umgangast dýrin daglega og senda
þau svo burt?
„Mér finnast þetta rosalega
skemmtilegar skepnur. Sumir spyrja
mig hvort mér finnist ekki leiðinlegt
að senda þau í slátrun. En þegar ég
var fimm ára spurði ég pabba, hver
borðar mig þegar þú skýtur mig?
Þetta er bara lífið.“ n
Svona fer um svínin
Um aðbúnað og heilbrigði svína
Atriði úr reglugerð 353/2011
n Tryggja skal velferð svína við hönnun
svínahúsa.
n Auðvelt skal vera að sleppa svínum
lausum úr stíum og básum.
n Gólf skulu vera slétt og stöm.
n Tryggt skal að ekki myndist dragsúgur
gegnum gólfristar.
n Í gotstíum skal vera sérstakt svæði fyrir
spenagrísi þar sem þeir eru óhultir fyrir
gyltunni.
n Ljós skal vera hjá svínunum minnst
8 klst. á sólarhring. Tryggja skal að
hávaði valdi ekki streitu eða álagi hjá
svínunum.
n Umráðamaður svína skal sjá til þess
að þau fái nauðsynlega og reglulega
umhirðu og að þeim sé haldið hreinum.
n Litið skal til svínanna a.m.k. tvisvar á
dag.
n Árásargjörn svín skulu fjarlægð úr hópi.
n Litið skal oft á dag eða eins og nauðsyn
krefur til svína sem eru nýfædd, sjúk,
slösuð eða haga sér óeðlilega.
n Dauð svín skal fjarlægja jafnóðum úr
stíum og húsum.
n Bannað er að binda svín eða hafa á
básum og skulu þau höfð í lausagöngu.
n Gotbás skal opna eða fjarlægja úr got-
stíu 7 dögum eftir got, þannig að gylta
geti verið laus.
n Spenagrísir skulu færðir frá gyltum í
fyrsta lagi við 28 daga aldurinn.
n Óheimilt er að klippa skott grísa og
gelda grísi án deyfingar. Þó er heimilt
að gelda grísi yngri en 7 daga gamla
samhliða verkjastillandi lyfjagjöf.
n Óheimilt að slíta eistu úr grísum. Einnig
er óheimilt að klippa tennur grísa en þær
skal slípa.
n Snyrta skal klaufir galta og gyltna eftir
þörfum.
n Ávallt skal bera undir svínin með heppi-
legum undirburði sé þess þörf, svo sem
hálmi, spónum eða álíka. Setja skal vel
af undirburði hjá gyltum á gotbásum.
Þess skal gætt að allur undirburður sé
laus við smit.
n Öll svín skulu hafa greiðan aðgang
að fóðri og vatni. […] Fóðra skal að
minnsta kosti einu sinni á dag.
„Kitlaður grís
öskrar eins
og stunginn grís
Guðný og grísinn Á Ormsstöðum eru um 2.200 dýr.
m
y
n
D
ir
S
iG
tr
y
G
G
u
r
a
r
i
Forvitnir grísir
Mikill leikur er í
grísunum.