Dagblaðið Vísir - DV - 02.05.2014, Qupperneq 23

Helgarblað 2.–5. maí 2014 Fréttir 23
Henni líður í það minnsta mun bet-
ur í dag.“
Hefur ekki hitt sálfræðing
Aðstandendur þeirra sem svipta sig
lífi þurfa að glíma við afleiðingarnar
sem sjálfsvígið hefur á þá og þeirra
líf. Guðmundur Óli hefur ekki þegið
sálfræðiaðstoð en talar um þennan
hræðilega atburð af mikilli yfirvegun
og ró. Hann virðist vera mjög jarð-
bundinn.
„Ég held að bræður mínir hafi hitt
lækni mömmu en enginn okkar hitti
sálfræðing, nema sá sem er á ung-
lingsaldri. Ég afþakkaði fundinn með
lækninum því mér fannst ég ekki
þurfa neina útskýringu á þessu. Ég
var sáttur við það hvernig ég leit á að-
stæður og er enn. Þetta er ákvörðun
sem pabbi tók og ég virði hana. Okk-
ar samband var mjög gott. Við unn-
um saman í bakaríinu og þótt við
höfum stundum rifist þá vorum við
jafnfljótir að ná okkur niður eins og
að æsa okkur upp.“
Fundu fyrir ást og umhyggju
Guðmundur bjó í Reykjavík þegar
þetta gerðist, eins og annar bróðir
hans, en þeir fengu fréttirnar frá
frænku sinni. Þegar þeir komu til
Húsavíkur mættu þeir miklum stuðn-
ingi. „Margir vinir okkar kíktu til okk-
ar og höfðu samband við okkur. Heilt
yfir fundum við fyrir ást og umhyggju
í bæjarfélaginu. Okkur þótti vænt um
samheldnina en margir buðust til að
hjálpa okkur með allt sem við þörfn-
uðumst. Jarðarförin var framund-
an og mamma á gjörgæslu svo það
þurfti að huga að mörgu.
Hefði viljað
hafa pabba lengur
Það minntust samt fáir á að
mamma væri á gjörgæslu. Það var
ekki á allra vitorði. Ég heyrði ekki af
sögum sem fóru af stað, kannski af
því að ég er sonur hans.“
„Gæti ekki virt pabba meira“
„Það var augljóst að um sjálfsvíg var
að ræða og enginn forðaðist að tala
um það. Mér fannst ekki erfitt að
tala um þetta. Kannski fannst öðr-
um það. Mér finnst það svo vitlaus
hugsun, þótt auðvitað séu öll sjálfs-
víg ekki eins.
Vinkona mín missti pabba sinn
úr krabbameini. Hún þurfti að horfa
upp á pabba sinn veikjast og á end-
anum deyja vegna sjúkdómsins.
Við lítum á fólk sem deyr úr krabba-
meini sem hetjur en forðumst að
ræða um fólk sem deyr úr þung-
lyndi. Það fólk er álitið minna, heyr-
ir maður oft. En ég held að ég hafi
ekki getað virt pabba minn meira
og þetta breytti því ekki. Það frem-
ur enginn sjálfsmorð af því að hann
langar til þess. Það er enginn ham-
ingjusamur akkúrat á þeim tíma-
punkti sem hann gerir það.
Ef ég hefði val um að horfa upp
á ástvin deyja úr krabbameini eða
svona, þá myndi ég velja þetta í stað
þess að þurfa að sjá hann kveljast
lengi. Það hefði verið erfiðara fyrir
mig.“
Guðmundur segir að bræður
hans deili þessum skoðunum hans.
Enginn þeirra hafi reiðst föður
þeirra þrátt fyrir að þeir hafi aldrei
fengið útskýringar á því af hverju
þetta gerðist.
Hefði viljað hafa hann lengur
Samband hans við móður sína er
gott. Að jafnaði tala þau saman
þrisvar í viku. „Mamma hefur sagt
að hún hafi ekki ætlað að reyna að
svipta sig lífi þennan dag. Það bara
gerðist eitthvað í höfðinu á henni
sem hún man ekki eftir. Hún var
undir áhrifum þunglyndislyfja og
veit ekki hvað hún hugsaði á þess-
um tíma.
Ég reyni að hringja í hana eins oft
og ég get. Nú hefur hún selt húsið
og flutt svo það hefur margt breyst.
Um páskana ræddum við hvernig
viðhorf mitt til sjálfsvíga hefur
breyst. Í kringum átján ára aldur-
inn fannst mér þeir mjög sjálfselsk-
ir sem gerðu slíkt en smám saman
breyttist sú skoðun. Sem betur fer
var ég kominn á aðra skoðun þegar
pabbi dó. Auðvitað hefði ég viljað
hafa pabba lengur hjá okkur en það
verður að virða hans ákvörðun.“
Yngstu bræður Guðmundar
voru þrettán og fjögurra ára þegar
faðir þeirra dó. Guðmundur seg-
ir að hann hafi aldrei reiðst þeirra
vegna. „Sá yngsti skilur ekki mik-
ið í þessu. Pabbi var með vinnu-
skúr í garðinum og þegar hann fer
inn í skúrinn talar hann um pabba.
Hann talaði svolítið um hann um
jólin og þegar hann sér stjörnu á
himni segir hann: „Þarna er pabbi.“
Stundum fær hann kökk í háls-
inn og minnist á pabba, en ég held
að það sé jákvætt. Það er erfitt að
horfa á hann og hlusta þegar hann
er sorgmæddur og talar um pabba.
Á móti er það mjög skemmtilegt
þegar hann er glaður. Ég held að
það sé alltaf jákvætt þegar hann
minnist á pabba.“
Gott að ræða missi
Sem betur fer hefur umræðan um
sjálfsvíg opnast mikið á síðustu
árum segir Guðmundur Óli. Fólk
ræðir þessi mál með opinskárri
hætti en áður. „Ef þú missir ein-
hvern og talar ekki um það heldur
þaggar það niður þá ertu að byrgja
það inni. Sálfræðingar segja að það
verði hættulegt eftir einhver ár.
Mér hefur aldrei fundist erfitt
að tala um þetta en ég hef áhyggjur
af því að öðrum þyki erfitt að ræða
þetta við mig. Að ræða um missi við
einhvern er viðkvæmt en nauðsyn-
legt. Sjálfum finnst mér erfitt að
ræða við aðra um þeirra missi,
dauðinn er svo viðkvæmt umræðu-
efni. En þegar ég ræði um pabba þá
er ég ekki að opna mig upp á gátt og
gráta. Ég ræði hvað gerðist og það
hefur virkað ágætlega fyrir mig.
Í eina skiptið sem ég var vand-
ræðalegur yfir því var útlendingur
í vinnunni að spyrja mig út í mynd
af pabba sem er húðflúruð á mig.
Hann spurði hvernig hann hefði
dáið og ég sagði að hann hefði
fengið hjartaáfall. Eiginlega bara
af því að hann skildi lítið í íslensku
og ensku og það hefði verið flókið
að útskýra þetta fyrr honum. Ég er
ekki hræddur við að segja við fólk
að hann hafi svipt sig lífi en við-
brögðin eru yfirleitt vandræðaleg.
Mér finnst það óþægilegt. Þá slæ
ég á létta strengi og fer að ræða um
eitthvað annað.
En þetta er eina skiptið sem ég
hef sagt að hann hafi dáið af öðrum
orsökum,“ segir Guðmundur.
Umræðan jákvæð
Á sínum tíma var greint frá því á
vefsíðu DV að karlmaður hefði lát-
ist af völdum skotsára í sumarbú-
stað á Norðurlandi. Kom fram að
ekkert saknæmt hefði átt sér stað
og að bæjarbúar væru harmi slegn-
ir vegna atburðarins. „Ég sá fréttina
ekki strax en heyrði af henni. Fyrir
mér var þetta ekkert leyndarmál.
Það voru örugglega allir búnir að
frétta af þessu sem þurftu að vita
þetta. Sjálfur kippti ég mér ekki
mikið upp við þetta en Hrannar
bróðir varð svolítið pirraður. Það
var bara svo margt annað sem var
mér ofar í huga en að pæla í frétta-
flutningi af þessu.“
Hann segir að fólk sé misjafnt
og bregðist misjafnlega við. „Ef fólk
vill pirra sig á þessu þá virði ég það.
Þótt ég skilji það ekki þá á það rétt
á því. Kannski er ég bara svona ró-
legur sjálfur. Hugsunarháttur þessa
fólks er öðruvísi enda tekur enginn
eins á svona málum. Ef ég les um
sjálfsvíg núna þá kemur það ekki
verr við mig en það gerði áður.
Þetta er alltaf jafn sorglegt. En ég
fæ ekki kökk í hálsinn eða eitthvað
slíkt,“ segir Guðmundur.
Hann bætir því við að sjálfs-
víg sé algengt vandamál í samfé-
laginu. Nú sé hins vegar meira talað
um vandann en áður. „Þess vegna
finnst mér skrýtið að einhverjir vilji
ekki að það sé talað um þetta í fjöl-
miðlum. Ég las pistil þar sem stúlka
talaði um þunglyndi og sjálfsvíg.
Það eru svona greinar sem hljóta að
hjálpa fólki. Ólíkt því sem áður var
fyrir kannski fjörtíu árum, þá varstu
kannski bara einn og gast ekki lesið
um svona efni frá öðrum. Þá létu
menn kannski frekar vaða en að
leita sér hjálpar. Ég held að öll um-
ræða um þetta sé jákvæð.“
Veldur fleiri vandamálum
Hann efast um að umræða um
sjálfsvíg geti virkað hvetjandi fyrir
aðra í þessum hugleiðingum. „Ég
man að það varð einhver pirringur
eftir að pabbi dó. Það var mikið gert
úr fótboltaleiknum sem Völsungur
spilaði stuttu eftir þetta. Margir
mættu á völlinn og viku síðar fögn-
uðu þeir deildarmeistaratitli. Talað
var um að pabbi hefði verið mikill
Völsungur og hefði styrkt félagið
sem ætti honum margt að þakka.
Einhverjum fannst þetta hvetjandi
fyrir aðra sem væru á brúninni,
vegna þess að það var talað svo já-
kvætt um hann.
Sumir halda því fram að fólk sé
að sækjast eftir þessum viðbrögð-
um eftir dauða sinn og ég skil vel
þá sem töluðu svona. Í raun er það
samt þannig að þetta veldur fleiri
vandamálum en það leysir,“ segir
Guðmundur sem fannst hvað erfið-
ast að fylgjast með ömmu sinni og
afa takast á við missi sonar síns.
„Ég held að það sé það versta í
þessu, að missa barnið sitt. Það er
eitthvað rangt við það.
Þó að ég geti ekki sagt að pabbi
hafi skapað mér vanda þá hjálpaði
þetta engum. Ég flutti heim til að sjá
um bakaríið og þetta setti pressu á
okkur Hrannar bróður minn að sjá
um það. Það er hægt að fullyrða, um
fólk sem er elskað, á fjölskyldu og er
ekki í neinu rugli, að þetta sé engin
lausn.
Það voru allir frekar tilbúnir til
að hjálpa honum á meðan hann
lifði heldur en að hjálpa sjálfum sér
eftir dauða hans.“ n
n Missti föður sinn í sjálfsvígi og móður sína næstum líka n „Þetta er engin lausn“ n Virðir ákvörðun föður síns
Sjálfsvíg er alltaf harmleikur
n Þrír til fjórir einstaklingar að
meðaltali svipta sig lífi í hverjum
mánuði á Íslandi.
n Tíðni sjálfsvíga er í lægri
kantinum miðað við önnur
Norðurlönd, eða nú um 12,8
sjálfsvíg á hverja 100.000 íbúa.
Þessi tala sveiflast mikið milli
ára og er hér miðað við nokkurra
ára meðaltal.
n Karlar eru mun líklegri en konur
til að svipta sig lífi, en konur gera
mun fleiri sjálfsvígstilraunir.
n Sjálfsvígstíðni karla undir 25
ára aldri hefur aukist undan-
farna áratugi, ekki bara á Íslandi, heldur víða um heim. Orsakir eru óljósar og eflaust
margþættar, en ekki er ólíklegt að örar félagslegar breytingar, jafnvel breytingar á
samfélagslegri stöðu karlmanna kunni að valda einhverju þar um.
n Sjálfsvíg á sér undanfara í löngu og flóknu ferli, þar sem lokapunkturinn er dauði
einstaklings sem af einhverjum ástæðum hefur tekið þá ákvörðun að binda endi á líf
sitt. Inn í þetta ferli spila félagslegar aðstæður sem hafa orðið viðkomandi andsnún-
ar, skyndileg áföll, missir eða langvarandi streita; persónuleikaþættir sem kunna að
einkennast af reiði og hvatvísi; óhófleg áfengis- og vímuefnaneysla og síðast en ekki
síst, þunglyndi og/eða mikill kvíði.
n Sjálfsvíg er alltaf harmleikur, sem hefur gríðarleg áhrif á umhverfi þess sem sviptir sig
lífi, fjölskyldu, vini, vinnu- og skólafélaga og aðra.
n Má ætla að nokkrir tugir karla og kvenna, tengdir einstaklingi sem sviptir sig lífi, muni
finna fyrir verulegri röskun á geðheilsu. Í flestum tilfellum mun um tímabundna rösk-
un að ræða, en nokkur hluti þessa hóps mun þurfa faglega ráðgjöf eða sérfræðimeð-
ferð til að ná sér vel á strik aftur.„Auðvitað
hefði ég
viljað hafa hann
lengur hjá okkur
en það verður
að virða hans
ákvörðun
Sjálfsvíg fleiri
en dauðsföll
í umferðinni
Meiri áhersla á forvarnir
gagnvart umferðarslysum
Á sjalfsvig.is er að finna gagnlegar
upplýsingar fyrir aðstandendur og
fólk í neyð. Þar er meðal annars þessi
samantekt.
n Á Íslandi sviptu 336 manneskjur sig
lífi á árunum 2001–2010. Á sama tíma
dóu 190 manneskjur í umferðaslys-
um.
n Árið 2001 dóu 24 í umferðinni, en 38 í
sjálfsvígum.
n Árið 2010 dóu 8 í umferðinni, en 40 í
sjálfsvígum.
n Allt árið um kring vinnur Umferðar-
stofa að því að fækka banaslysum
í umferðinni hér á Íslandi. Miðað við
tölurnar hér að ofan er árangur þeirrar
vinnu stórkostlegur.
n Á Íslandi er engin sambærileg stofnun
við Umferðarstofu sem vinnur að
forvörnum í sjálfsvígum. Samt er
dánartíðni af völdum sjálfsvíga svona
skelfilega miklu hærri.
Guðmundur Óli
Faðir Guðmundar
framdi sjálfsvíg og
móðir hans reyndi
það einnig sama dag.
Hann er ekki feiminn
við að ræða um það
sem gerðist og segir
það hafa hjálpað sér.
Mynd SiGtryGGUr Ari