Dagblaðið Vísir - DV - 19.09.2014, Blaðsíða 18

Helgarblað 19.–22. september 201418 Fréttir
Vilja takast á við
kvíða barnanna
n Stefnt að bættri geðheilsu barna og unglinga n Skimað fyrir kvíða og þunglyndi
K
víði barna og unglinga sem
ekki er meðhöndlaður getur
þróast yfir í alvarlegt þung-
lyndi. Ómeðhöndlaður til-
finningavandi barna og
unglinga getur haft í för með sér
alvarlegar afleiðingar svo sem
áhættuhegðun, brotthvarf úr skóla
og þegar fram líða stundir erfiðleika
við að taka þátt í samfélaginu sem
einstaklingur á vinnumarkaði.
Íslendingar nota meiri geðlyf en
gengur og gerist í OECD-ríkjunum.
Notkun geðlyfja er mest hér á landi
meðal OECD-ríkjanna, eða 106 skil-
greindir dagskammtar að meðal-
tali á móti 56. Þingmenn úr fjórum
flokkum vilja að gripið sé til aðgerða
og komið sé til móts við tilfinninga-
vanda barna og unglinga til að sporna
við þróuninni. Það vilja þeir að sé
gert með sérstakri aðgerðaráætlun
sem meðal annars er byggð á breskri
áætlun sem og Breiðholtsmódelinu,
verkefni sem þróað hefur verið vegna
þjónustu við börn og fjölskyldur
þeirra á Þjónustumiðstöð Breiðholts
um árabil.
Markmið tillögunnar er að bæta
geðheilbrigði barna og unglinga með
ýmsum úrræðum í samræmi við leið-
beiningar um bestu meðferð og stig-
skiptri þjónustu þar sem byrjað er
á vægasta úrræðinu í nærumhverfi
og þjónusta aukin í takt við þarfir.
Áherslan er því lögð á að efla fram-
línuþjónustu sem veitt er af skóla-
sálfræðingum og öðrum í góðu sam-
starfi í umhverfi barnsins. Aðgerðir
beinast meðal annars að auknum
forvörnum, fræðslu, skimun á vanda,
námskeiðum, skýrari verkaskiptingu
stofnana, bættu samráði, bættu að-
gengi að viðtalsmeðferð og eflingu
fjölskyldumeðferðar. Í greinargerð
þingsályktunartillögunnar er bent á
að „geðrænn vandi fullorðinna hefst
oft í barnæsku og þeim vanda hefði
mögulega mátt afstýra með góðri og
markvissri geðheilbrigðisþjónustu á
þeim tíma.“
Karl Garðarsson, þingmaður
Framsóknarflokksins, fyrsti flutn-
ingsmaður þingsályktunartillögunn-
ar sem lögð hefur verið fram á Al-
þingi, segist fullviss um að tillagan
njóti víðtæks stuðnings. Hann segist
líta á verkefnið sem mikla forvarnar-
aðgerð, enda sé mikill hagur í því
að bregðast við tilfinningavanda
snemma og stuðla þannig að betri
líðan og bættri þátttöku fólks í sam-
félaginu til framtíðar.
Löng þróun
Breiðholtsmódelið hefur verið
í þróun hjá Þjónustumiðstöð
Breiðholts til margra ára, eða frá
2007. Í meginatriðum byggir verk-
efnið á því að koma sem fyrst að
málunum og veita viðeigandi úrræði
í takt við þörf. Í Breiðholti eru allir
grunnskólanemendur í níunda bekk
skimaðir með sérstökum spurninga-
listum þar sem spurt er um kvíða og
þunglyndiseinkenni. Haft er sam-
band við foreldra þeirra unglinga
sem fara yfir viðmið í skimun og boð-
ið upp á þjónustu þar á meðal við-
töl, ráðgjöf eða námskeið í hugrænni
atferlismeðferð (HAM) sem geng-
ur undir nafninu „Mér líður eins
og ég hugsa“. Námskeiðið er haldið
reglulega í öllum hverfum borgar-
innar og tvö önnur hverfi eru farin að
skima fyrir vandanum. Námskeiðin
voru innleidd í samstarfi við geðsvið
Landspítala Háskólasjúkrahúss.
Hákon Sigursteinsson og
Kristbjörg Þórisdóttir, sálfræðingar
hjá þjónustumiðstöðinni, fóru yfir
verkefnið með blaðamanni DV.
Sálfræðingar Þjónustumiðstöðv-
ar Breiðholts hafa átt veg og vanda
af verkefninu og hafa haldið HAM-
námskeið fyrir unglinga frá árinu
2008, alls tólf námskeið. Á þjónustu-
miðstöðinni er einnig boðið upp á
ýmis önnur gagnreynd námskeið fyr-
ir börn og fjölskyldur þeirra allt nið-
ur í þriggja ára aldur og sífelld þróun
í gangi.
Námskeið
HAM-námskeiðið fer fram í
hópi og byggist á fræðslu og
heimaverkefnum, þar sem kenndar
eru aðferðir til að takast á við kvíða-
og depurðar tilfinningar og er kennt í
sex vikur. Þetta er gert í stað þess að
byrja til dæmis á lyfjagjöf eða mjög
sértækum úrræðum, en klínískar
leiðbeiningar kveða á um að fyrst
skuli reyna hugræna atferlismeðferð.
Eins og staðan er í dag á landsvísu
er hins vegar fyrsta meðferð barna og
unglinga oftar en ekki lyfjameðferð
vegna skorts á úrræðum og takmörk-
uðu aðgengi að sálfræðimeðferð.
Kristbjörg bendir á að langir biðlist-
ar og skortur á aðgengi að sálfræði-
þjónustu valdi því að í sumum tilfell-
um leiti foreldrar með börn sín beint
í sértæk úrræði og því sé mikilvægt
að skilgreina vel hverju eigi að sinna
á hverjum stað með þrepaskiptum
hætti og koma á meiri samvinnu milli
stofnana og nærsamfélags barnanna.
Bregðast við strax
Hákon og Kristbjörg benda á að í
mörgum tilfellum hefði verið hægt
að bregðast við fyrr með vægum inn-
gripum í nærumhverfinu áður en
mál barnsins og líðan voru komin í
óefni. „Kostnaður foreldra við lyfja-
gjöf er oftar en ekki lægri en kostn-
aður við sálfræðitíma, enda eru
lyfin niðurgreidd en þjónusta sál-
fræðings á stofu ekki. Lyfjagjöf er
stundum rétta skrefið, en ekki alltaf
og klínískar leiðbeiningar segja okk-
ur að það eigi að byrja á því að reyna
hugræna atferlismeðferð,“ segir Há-
kon. Kristbjörg tekur undir þetta og
bendir á að kostnaður foreldra við
stakan sálfræðitíma hjá sálfræðingi
á stofu sé oft tíu til fimmtán þúsund
krónur. Tímabært er að niðurgreiða
sálfræðiþjónustu.
Í Breiðholtsmódelinu svonefnda
er lögð áhersla á að greina vandann
eins fljótt og hægt er og veita síðan
bestu mögulegu þjónustu á sem hag-
kvæmastan hátt.
„Okkar sýn er sú að það þurfi að
færa þungann á framlínuna, það er
að segja það þarf að grípa inn í áður
en vandamálið er orðið of stórt. Eins
og staðan er núna erum við oftar
en ekki að vinna að málunum eftir
að tilfinningavandinn er orðinn að
stóru vandamáli hjá fólki, í stað þess
að byrja vinnuna þegar það þarf ekki
mjög sértæk úrræði. En til þess þurf-
um við mannafla og fjármagn. Það
þarf að vera með fjölbreytta þjónustu
og grípa strax inn í,“ segir Kristbjörg.
„Þetta er gríðarlegur samfélagsleg-
ur kostnaður. Ef við náum að veita
einu barni viðeigandi þjónustu, áður
en það þróar alvarlegan tilfinninga-
vanda sem hefur í för með sér skerta
samfélagsþátttöku og örorku, þá
sparar það samfélaginu mikla pen-
inga og hefur mikinn samfélagslegan
ávinning,“ segir hún.
Árið 2020 er því spáð að þung-
lyndi verði önnur mesta orsök ör-
orku. Í dag eru 38 prósent þeirra sem
eru öryrkjar í þeirri stöðu vegna geð-
raskana. „Tillagan gengur út á það að
setja fjármagn í verkefnið núna en
spara margfalt þegar fram líða stund-
ir. Við setjum krónu í það núna, en
spörum kannski tíu í framtíðinni.
Með því að veita bestu mögulegu
meðferð núna aukast líkur á að þessi
börn geti blómstrað sem fullorðnir
einstaklingar í samfélaginu.“
Meiri vandi meðal stúlkna
Þar sem verkefnið hefur verið í
vinnslu frá 2008 eru sterkar vís-
bendingar um árangur komnar
fram. Samkvæmt skimunarlistun-
um í Breiðholti jókst tilfinningavandi
mikið á milli ára hjá nemendum í ní-
unda bekk á árunum eftir hrun og má
leiða líkur að því að það tengist. Í ljós
kom að tilfinningavandi hefur aukist
verulega, sér í lagi hafði algengi kvíða
aukist meðal stúlkna eða úr 7,2 pró-
sentum árið 2009 í 26,2 prósent árið
2012. Árið 2013 höfðu sömu tölur far-
ið niður í 15,5 prósent sem Kristbjörg
og Hákon segja gefa tilefni til bjart-
sýni. Skimun, aðgengi að fræðslu og
meðferðarþjónustu dragi úr vanda
þessara barna sem skili sér aftur
til samfélagsins þegar þau vaxa og
dafna með minni líkum á að vandinn
flytjist á milli kynslóða. Þannig sé
hægt að vinna að heilbrigðara samfé-
lagi með bættri geðheilbrigðisþjón-
ustu fyrir börn, unglinga og fjölskyld-
ur þeirra. n
„Ef við náum að
veita einu barni
viðeigandi þjónustu,
áður en það þróar alvar-
legan tilfinningavanda
sem hefur í för með sér
skerta samfélagsþátt-
töku og örorku, þá spar-
ar það samfélaginu mikla
peninga og hefur mikinn
samfélagslegan ávinning.
Ásta Sigrún Magnúsdóttir
astasigrun@dv.is
Vill bæta geðheilsu barna Karl er fyrsti
flutningsmaður þingsályktunartillögu sem
ætlað er að setja af stað verkefni til að bæta
geðheilsu barna á Íslandi. MyNd Sigtryggur Ari
Ná til unglinganna
Hákon og Kristbjörg eru
sálfræðingar hjá Reykja-
víkurborg. MyNd Sigtryggur Ari