Dagblaðið Vísir - DV - 19.09.2014, Blaðsíða 46

Helgarblað 19.–22. september 201446 Menning
Úr vegabréfi Sigmundar Ernis
Gamla konan
á undan mér
Eitt af þeim skiptum þegar maður
verður hvað kynlegastur í fram­
an er þegar velja þarf á milli bið­
raða í dæmigerðri mannþröng.
Og skýringin á því af hverju and­
lit manns missir bæði lit og höku
frammi fyrir svona aðstæðum er
næsta einföld; sannfæringin um
að vandræðamesta röðin verði
fyrir valinu fer strax um hugann af
sömu ákefð og stórtækar vinnu­
vélar grafa sig niður á fast. Allir
þekkja fyrstu mínútuna á meðan
staðið er í biðröð, einmitt þegar
augu manns byrja ósjálfrátt að
blimskakka yfir á næstu raðir við
hliðina – og hvernig hugsun öll
og meðvitund fyllist gremju þegar
fólkið til beggja handa færist
hraðar og nær en maður sjálfur.
Einhvern veginn svona var mér
innanbrjósts á alþjóðaflugvellin­
um í Minneapolis vestur á slétt­
unum miklu í Vesturheimi þegar
ellefu dagar voru liðnir af septem­
ber árið 2002. Þegar horft var yfir
sviðið í kring mátti allt eins bú­
ast við því að bræðurnir Silvester
og Arnold stykkju fram úr næstu
kimum með alvæpni á herðum sér,
slíkur var vopnaburðurinn um alla
flugvallarbygginguna þennan dag
þegar hárrétt ár var liðið frá illvirkj­
unum ljótu á austurströndinni.
Ameríka var sumsé að fara á
límingunum af ótta við að aftur
yrði reitt til höggs, en sjálfur var
ég meira upptekinn af því í hvaða
röð í vopnaeftirlitinu ég ætti að
lauma mér. Eftir nokkra umhugs­
un – og á að giska grandskoðun
á gervileika hverrar einustu sálu
í skaranum fyrir framan mig –
ákvað ég að veðja á aðra röð frá
vinstri; þar væru að mestu ein­
hver gamalmenni, sem þrátt fyr­
ir nokkuð snúna og fúna fætur,
fengju örugglega að fara næsta
grunsemdarlaust í gegnum hliðið.
En eins og vanalega, þegar
velja þarf einhverja röð af mörg­
um mögulegum, hafði ég auðvitað
rangt fyrir mér. Það kom sumsé
í ljós að annar hver maður í öll­
um röðunum var færður á bak
við tjald við enda rununnar þar
sem auga stóra bróður mændi
í gegnum föt og föggur, búk og
bagga. Og af því velflest þessara
gamalmenna í minni línu studd­
ust ýmist við stafprik eða hækjur,
göngugrind eða hjólastól þurfti
alveg sérstaklega drjúgan tíma
til að gaumgæfa þeirra fans sem
vitaskuld allt hafði stöðu grun­
aðs vopns; skrúfa þurfti stafina
í sundur, kíkja inn í hækjurnar,
sömuleiðis grindurnar og leggja
hlust við bæði dekkin stólanna.
Ekki hefur mér fundist ellin
fanga mig jafn kyrfilega og þenn­
an dag í flugstöðinni í Minnea­
polis. Ég var fastur í neti fyrnsk­
unnar og það mátti heyra á sjálfu
andrúminu hvernig tíminn tók að
tafsa og hökta á stóru klukkunni
ofan við hliðið.
Drýgstan tíma tók að afsanna
hið meinta ráðabrugg gömlu kon­
unnar sem stóð mér næst á und­
an í röðinni. Og mér líður seint úr
minni hvað hún umlaði aumlega,
blessuð konan, þar sem hún sat
í vafasömu sakleysi sínu handan
við tjaldið og bað verðina vinsam­
legast um að láta hárið á sér í friði,
en sjálfur hafði ég raunar tekið
sérstaklega eftir rausnarlegum
flókanum á kolli hennar sem var
ekki einasta greiddur upp í háa
sátu á miðjum hvirflinum heldur
líka lillablár í farfanum.
Sjálfur slapp ég óskoðaður í
gegn – og skammast mín ennþá
fyrir það.
O
ft er hugsað um listamenn
í tvenndarpörum, og er
þeim þá gjarnan stillt upp
gegn hvor öðrum. Bítlarnir
vs. Stones. Picasso vs. Dalí.
Þórbergur vs. Laxness. Og nú vill svo
til að tveir öflugir ungir leikstjórar
hafa vakið mikla athygli hérlendis
á árinu, þeir Hafsteinn Sigurðsson
(haddister) og Baldvin Z.
Báðir eru þeir fæddir árið 1978,
og hafa nýlega frumsýnt sína aðra
mynd. Hafsteinn nam kvikmynda­
gerð við hinn virta Columbia­há­
skóla í Bandaríkjunum og hefur
meðal annars kennt við kvikmynda­
skóla Íslands. Baldvin hefur lært
kvikmyndagerð í Noregi og Dan­
mörku og er nýráðinn auglýs­
ingaleikstjóri Saga Film.
Með sanni má segja að þjóðin
hafi tekið Baldvin upp á arma sína.
Fyrstu mynd hans, Órói, sem byggð
var á sögum Ingibjargar Reynis­
dóttur, var vel tekið þegar hún kom
út árið 2010. Önnur mynd hans,
Vonarstræti, sem kom út í ár, er ein­
hver vinsælasta íslenska myndin í
háa herrans tíð, en um 50.000 manns
hafa séð hana. Og Lilja Katrín hjá
Fréttablaðinu kallaði hana jafnvel
bestu íslensku mynd allra tíma.
Ble eða ekki ble
Lilja virðist meira efins um Hafstein.
Nýjasta mynd hans, París norð­
ursins, fékk dræma dóma þar og var
persónusköpunin sögð „eitthvað
ble.“ Enn á eftir að koma í ljós hvern­
ig hún gengur í miðasölu. Fyrsta
mynd hans, Á annan veg, stoppaði
ekki lengi í íslenskum kvikmynda­
húsum, en var þó fljótlega endur­
gerð í Bandaríkjunum undir nafn­
inu Prince Avalanche og er einhver
fyrsta íslenska myndin sem hlotnast
sá heiður vestra. Jafnframt var hún
hlaðin verðlaunum víða um heim og
hlaut meðal annars fyrstu verðlaun
á kvikmyndahátíðum í Lübeck og
Torino. Því vill svo til að Hafsteinn
er með efnilegri leikstjórum Evrópu,
þó að hann hafi enn ekki fyllilega
slegið í gegn á Íslandi.
Þrátt fyrir að hafa aðeins gert tvær
kvikmyndir og eina stuttmynd hvor
hafa báðir þessir leikstjórar mótað
sér sinn eigin stíl. Ef skipta má ís­
lenskum sögum upp í sveitasögur og
borgarsögur, þá standa þessir kvik­
myndagerðarmenn fyrir sitthvora
stefnuna. Fáar manneskjur koma
fyrir í myndum Hafsteins, sem ger­
ast úti á landi, nánar tiltekið á Vest­
fjörðum. Reykjavík er hér óralangt
undan en þó er maður meðvitaður
um tilvist hennar, sem einhvers kon­
ar gósenlands í fjarska sem persón­
ur hans annaðhvort flýja til eða frá,
nema hvort tveggja sé.
Í forgrunni eru síðan samskipti
tveggja karlmanna, annar þeirra
þungt hugsi og hinn óábyrgur lífs­
nautnamaður. Í fyrri myndinni eru
það vegavinnumennirnir Alfreð
og Finnbogi, í hinni seinni eru það
feðgarnir Hugi og Veigar, en þar er
það sá eldri sem er í hlutverki ei­
lífðarunglingsins. Aðrar persónur,
sem eru ekki margar, detta inn og
út og hafa áhrif á atburðarásina eftir
aðstæðum. Myndir Hafsteins eru
lágstemmdar persónulýsingar, þar
sem nöturlegt en um leið stórbrot­
ið umhverfið endurspeglar hugar­
ástand þeirra sem ekki alltaf tekst að
tjá tilfinningar sínar með orðum.
Baldvin í borg atones
Hjá Zetunni erum við hins vegar
komnir beint inn í hjarta myrkursins
hér í borg óttans. Í Óróa, sem er
með raunsærri íslenskum unglinga­
myndum, er lífinu lýst sem stans­
lausu fylleríi. Sofið er hjá í ölæðinu,
en tilfinningarnar verða gjarnan
útundan. Þannig eru persónur
Baldvins kannski ekki svo ýkja ólík­
ar persónum Hafsteins, þó að um­
hverfið sé annað. Reykjavík er hér
lýst eins og henni er gjarnan lýst í
nútímabókmenntum, sem stað þar
sem enginn heldur í sakleysi sitt ýkja
lengi, en gengur þó hægt að þrosk­
ast.
Vonarstræti er þannig rökrétt
framhald Óróa. Helsta kvenpersón­
an, Eik, er nokkrum árum eldri en
sú í Óróa og hefur gerst vændiskona
sem þjónustar miðaldra útrásarvík­
inga. Helsta karlpersónan, Móri, er
miðaldra drykkfelldur rithöfund­
ur en bæði eru þau afar einmana
í stórborginni, hvort á sinn hátt.
Ólíkt myndum Hafsteins er litríkt
persónugallerí í báðum myndum
Zetu, við súmmum inn og út úr líf­
um borgarbúa sem öll tengjast ein­
hvern veginn í stað hinna löngu
skota Hafsteins. Samanlagt segja
þessar fjórar myndir okkur þó tals­
vert um hvar við erum stödd í dag
sem þjóðfélag.
Baldvin Z er nú að vinna að
heimildarmynd um Reyni sterka, en
mun gera sína næstu leiknu mynd á
næsta ári og mun Þorsteinn Bach­
mann, sem fór á kostum í Vonar­
stræti, og lék reyndar einnig í Á
annan veg, snúa aftur. Hafsteinn er
með tvö handrit í vinnslu, eitt eftir
sjálfan sig og hitt eftir Huldar Breið­
fjörð, höfund París norðursins. Og
hvað með Rúnar Rúnarsson? Er
hann einhvers konar Dylan/Miró/
Gunnar Gunnarsson þriðja hjól í
þessari jöfnu?
Nýjustu myndir þeirra allra hafa
hlotið góð viðbrögð erlendis, og nú
er bara að sjá hvort Ísland reynist
nógu stórt fyrir þá báða. Eða alla
þrjá. n
Hver er efnilegasti
leikstjóri Íslands?
Haddister vs. Zetan
Rúnar Rúnarsson Eldfjall var framlag
Íslands til Óskarsverðlaunanna árið 2012.
Hafsteinn
Gunnar
Fyrsta mynd
Hafsteins,
Á annan
veg, var
endurgerð í
Hollywood
undir nafn-
inu Prince
Avalanche.
Baldvin Z
Um 50.000
manns hafa
séð Vonar-
stræti.
Valur Gunnarsson
valurgunnars@gmail.com