Dagblaðið Vísir - DV - 20.12.2013, Blaðsíða 34

Jólablað 20.–27. desember 201334 Fólk Viðtal
þeim hverfur af sjálfu sér, og hinn er
hægt að leysa. Þetta hefur lífið kennt
mér. Stundum þarf að þrauka,“ segir
Össur og tekur dæmi. „Ég var felldur
sem formaður í stjórnmálaflokki
þegar hann var á blússandi skriði og
tiltölulega skömmu áður búinn að fá
um 32% í þingkosningum, og þar áður
í sveitarstjórnarkosningum. Margir
vorkenndu mér – en ég gerði það ekki.
Ég endurskapaði mig, og hremm-
ingarnar gerðu mig að sterkari stjórn-
málamanni og sterkari einstaklingi.
Það að vera „survivor“ er lífsviðhorf
sem er hægt að temja sér.“
Erfitt að sitja undir ræðunni
Í þessu samhengi er áhugavert að
skoða hvernig forsetanum tókst að
snúa forsetakosningunum sér í vil.
„Hann er efalítið klókasti íslenski
stjórnmálamaðurinn á dögum frá því
ég fór að fylgjast með pólitík. Í síðustu
forsetakosningum var hann með
gjörtapað tafl þegar hann sprengdi
upp stöðuna og stillti mönnunum
upp á nýtt þannig að hann tefldi sjálf-
um sér fram sem leiðtoga óánægðs al-
mennings. Það skoraði vel andspæn-
is óvinsælli ríkisstjórn sem hafði
þurft að grípa til afar erfiðra aðgerða
eftir þyngsta áfall lýðveldissögunnar.
Í frægu Sprengisandsviðtali réðst
hann gegn Jóhönnu sem forsætis-
ráðherra, Hrannari aðstoðarmanni
hennar, ríkisstjórninni – og Þóru
Arnórsdóttur – og setti sig markvisst
í fararbrodd andstæðinga forystu
ríkis stjórnarinnar. Þetta kryddaði
hann svo með dassi af ESB-andstöðu.
Sprengisandsviðtalið var sannarlega
pólitísk klasasprengja. Þetta var ein-
hver makalausasta aðgerð sem ég
þekki úr evrópskum stjórnmálum,
vogaður og ófyrirleitinn háskaleikur
– en gekk fullkomlega upp. Hann
hefur náttúrulega allt í senn, greind
götustráksins, rökvísi háskólapró-
fessorsins og langa reynslu úr stjórn-
málum. Það er skæð blanda ef menn
eiga í höggi við hana.“
Samband þeirra hefur verið eins
og önnur sambönd – „það hafa verið
uppstyttur,“ segir Össur og hlær. „Við
höfum þvælst á pólitísku ferðalagi í
grennd við hvorn annan í 30 ár. Ég var
eftirmaður hans sem ritstjóri Þjóð-
viljans, var í kjarnanum sem undir-
bjó kosningu hans sem formanns
Alþýðubandalagsins, og gerði hann
æfan með því að fara úr þeim flokki.
Hann endurgalt það í magnaðri ræðu
á Alþingi þegar við lentum þar saman
– og var nokkuð erfitt að sitja undir!
Einn af starfsmönnum hans sagði
einu sinni að ég væri eini maður-
inn sem talaði við hann tæpitungu-
laust. Það er sannarlega gagnkvæmt.
Ég dreg upp af honum margbrotna
mynd í Ári drekans, og eftir að hafa
lesið upp úr bókinni um allt land hef
ég komist að því að þar eru hliðar
sem menn þekktu ekki áður – sumar
mannlegri og hlýlegri en birtast
gegnum fjölmiðlana.“
Fór ekki heim í nokkur ár
Talandi um merka stjórnmálamenn,
Össur á engar fyrirmyndir, öll goð-
in eru löngu fallin af stalli. „Líkast til
mótaði það mig helst að mér fannst
ég verða snemma fullorðinn og sjálf-
bjarga. Ég er elstur fimm systkina,
mamma varð töluvert veik þegar ég
var mjög lítill,“ segir hann, en móðir
hans fékk alvarlegan skjaldkirtils-
sjúkdóm sem ekki voru til nægilega
góð meðul við á þeim tíma. „En ég
fór til ákaflega góðs frændfólks á
Mýrarnar þegar ég var fimm ára og
var þar í sjö sumur.
Það gekk ekki alltaf vel heima og
ég var sendur á heimavistarskóla hjá
aðventistum sem gerðu mig líklega
að manni, ef einhver hefur gert það.
Ég var aldrei mikið heima.
Pabbi var nokkuð harður meðan
ég var að alast upp og stundum voru
hendur látnar skipta þangað til ég
varð sjálfur sterkur. Hann var hægri
sinnaður frímúrari sem trúði á Mogg-
ann og fannst Sjálfstæðisflokkurinn
vera fulllangt til vinstri. Hann tók því
ákaflega illa þegar ég kom heim eftir
að hafa verið á sósíalískum togara frá
Melrakkasléttu og var orðinn harður
jafnaðarmaður.
Við deildum talsvert framan af
ævi og í fimmta bekk í MR skildi leið-
ir og ég kom ekki heim í nokkur ár.
Sá mér farborða með sjómennsku
og undi hag mínum vel í örlitlu þak-
herbergi í Eskihlíðinni. Staðan milli
okkar batnaði ekki eftir að ég varð
róttækur stúdentaleiðtogi og hann
taldi mig verða bæði sér og mér til
skammar þegar ég meðal annars
stóð sem formaður Stúdentaráðs
fyrir hertöku menntamálaráðuneyt-
isins og messaði af pöllunum yfir Al-
þingi. Svo mildaðist hann með aldr-
inum, ég líklega líka, og við urðum að
lokum mestu mátar. Þegar hann var
orðinn gamall kom hann og sagði að
blóð væri þykkara en vatn og tilkynnti
mér að hér eftir ætlaði hann að kjósa
mig í landsmálunum. Á dauða mín-
um átti ég frekar von en því. Til að
hafa allt á hreinu bætti hann svo við:
„En það skaltu vita drengur minn,
að ég fyrirlít jafnaðarstefnuna!“ – Ég
er samt eins og hann, glaðvær og
hlátur mildur, með vestfirskar kinnar
og sterkar skoðanir.“
Féll fyrir borð
Það var einmitt á sjónum sem Össur
lenti í lífsháska þegar hann féll fyrir
borð. Talað er um að lífslíkur manns
sem hefur fallið fyrir borð fari hríð-
fallandi því lengur sem hann er í
sjónum. Hitastig sjávar fyrir utan
landið er yfirleitt á bilinu 1 til 6°C.
Í þeim kulda gefst naumur tími til
björgunar eigi maðurinn að lifa af.
Össur fór í sjóinn á Halamiðum, ein-
hvers staðar á milli Íslands og Græn-
lands og gleymir aldrei kuldanum
eða augnaráði þeirra sem reyndu að
bjarga honum upp úr ísköldum sjón-
um. „Mér var kalt. Það var haust-
bræla, þetta var síðasta togið áður
en átti að halda í land. Það var vax-
andi alda, og í hvert sinn sem kall-
arnir náðu taki á mér var slynkurinn
af öldunni svo mikill að þeir héldu
ekki takinu. Það er erfitt að gleyma
einbeitninni í svipnum á þeim þegar
ég horfði á þá upp úr sjónum og lík-
lega gleymi ég aldrei stingandi bláu
augnaráði Kristjáns Kristjánssonar,
sem náði loks taki á hárinu á mér
um leið og kallarnir héngu á öðrum
handleggnum.
Loftið í sjóstakknum hélt mér
á floti, en ég var það þrekaður að
klofstígvélin liðu niður í djúpið.
Áfallavörn náttúrunnar er merkileg
og við svona aðstæður verður maður
æðrulaus og hálfvegis eins og áhorf-
andi, og svo pakkar hún þessu ein-
hvers staðar mjög djúpt niður. Ég fór
ekki að muna þetta almennilega fyrr
en hátt á annan áratug síðar. „Helvíti
munaði litlu,“ sagði Grétar, skipstjór-
inn í túrnum og bróðir Kristjáns,
þegar við hittumst áratugum síðar og
hann faðmaði mig í mannþröng.“
Mætti bjargvættinum
Löngu seinna varð Össur umhverfis-
ráðherra og vildi ekki leyfa Ísfirðing-
um að byggja upp í Tungudal eftir
snjóflóð. „Bæjarstjórnin kallaði mig
á fund vestur, og messaði yfir mér.
Ég reif kjaft, en á móti mér sat maður
sem horfði niður í borðið þangað til
hann allt í einu leit upp, sló hnefan-
um í borðið og sagðist ekki hafa verið
að draga mig hálfdauðan upp úr Hal-
anum til að ég gerði sér þetta. Þá sá
ég aftur þessi stingandi bláu augu.
Það var bjargvættur minn,“ segir Öss-
ur þar sem hann situr í horninu sínu í
sófanum í stofunni.
„Einhverju sinni varð ég veður-
tepptur á Ísafirði, rétt orðinn þing-
maður, og Matthías Bjarnason, þing-
maður og fyrrverandi ráðherra, kom
þá niður á hótel. Hann réð þá öllu
um Vestfirði. Matthías spurði mig
hvort rétt væri að útgerðin hefði ekki
einu sinni bætt mér stígvélin sem
fóru í Halann. Ég kvað það rétt og
þá hringdi hann umsvifalaust í út-
gerðina, sem þá var enn á dögum,
og krafðist þess að þeir útveguðu
eina koníaksflösku fyrir hvort stíg-
vélið. Þeir reiddu flöskurnar glaðir af
hendi, og þær drukkum við Matthías
um nóttina með nokkrum öðrum
þingmönnum.
Svo var það fyrir nokkrum árum að
ég var að sumarlagi með mínum kon-
um á leið í Dýrafjörðinn, og kom við í
stórafmæli merks framsóknarmanns,
vinar míns Egils Heiðars Gíslasonar
á Súðavík, en þar var skipið skráð. Í
lok afmælisins sagði Egill að í salnum
væri staddur maður sem Súðvíkingar
ættu gamla skuld að gjalda. Ég varð
heldur betur hissa þegar hann kallaði
mig á svið og færði mér stóran pakka.
Það reyndust vera stígvél í stað þeirra
sem ég missti í sjónum.“
Á meðan hann talar læðist ljós-
grár köttur í fangið á honum. Það er
hún Perla, systir hans Kára, sem er
ekki eins mannblendinn og er hér
einhvers staðar í felum. Kári og Perla
komu í stað kisu sem fjölskyldan átti
í áraraðir áður en hún lenti undir bíl
hér fyrir utan. „Það var mikil sorg,“
segir Össur.
Beið í tíu ár eftir barni
Birta, eldri dóttur Össurar, sest við
hlið hans. Ég spyr hvernig pabbi
hann sé og hún brosir, setur þumal-
inn upp og segir einfaldlega „góður“,
þau séu góðir vinir. Hún hefur hins
vegar engan áhuga á pólitík en þeim
mun meiri áhuga á fólki og samfé-
lagsmálum. „Ég segi stundum við
hana að það sé pólitík,“ segir Össur.
Birta er 19 ára MR-ingur sem
dreymir um að fara til Kólumbíu eftir
útskriftina. Pabbi hennar tekur það
ekki í mál að hún fari ein, en vonast
til að þau geti farið öll þangað saman
fyrr en seinna.
Systurnar voru báðar ættleiddar
frá Kólumbíu á fyrstu mánuðum ævi
sinnar. „Við vorum 20 ár í barnlausu
hjónabandi – sem tölfræðin segir að
eigi ekki að ganga – og búin að fara í
gegnum glasó og allt bixið nokkrum
sinnum,“ segir Össur.
„Það tók tíu ár að fá Birtu. Þetta
var fyrir daga almennilegra fjarskipta
og ég held ég hafi skrifað á fleiri en 50
staði. Frá Bógóta í Kólumbíu kom allt
í einu jákvætt svar. Það kom seinna í
ljós að konunum sem þar réðu fannst
merkilegt að ættleiða til landsins sem
þær töldu jólasveininn koma frá.
Þetta var eins og í sögu eftir kól-
umbíska höfundinn Gabriel García
Márquez. Við urðum uppnumin,
skrifuðum reglulega, en þá báðu
þær okkur að vera ekki að trufla sig
með stöðugum bréfaskriftum, barnið
kæmi. En það kom ekki.
Ég gafst ekki upp, fór niður eftir
og mætti á staðinn. Þá ráku þær upp
stór augu og sögðu: „En þið hættuð
að skrifa!“ Það endaði með því að
þær lofuðu að við fengjum dóttur
eftir nokkra mánuði – og sögðu að
hún myndi líta út eins og ég. Allt stóð
það heima. Birta var breiðleit, með
vestfirskar kinnar, og var sannarlega
lík mér. Það breyttist allt með aldr-
inum og hún gengur og talar eins og
mamma hennar meðan Ingveldur
hefur tekið frá mér list hins kotroskna
tilsvars.“
Tók andköf þegar hann sá hana
Össur segir að heimkoman með
Birtu hafi einnig verið eftirminnileg.
„Norðanbylur og snjór tók á móti
okkur – fyrir utan fjölmiðlager. Mér er
minnisstætt að hún gretti sig á móti
hvoru tveggja. Ég var umhverfisráð-
herra sem hafði horfið úr miðjum
fjárlögum – og núverandi ritstjóri
DV tók eftir því. Svo það vissu allir af
þessu þegar við komum.
Barnleysi var miklu meira tabú þá
en nú, og Íslensk ættleiðing bað okk-
ur að lyfta ættleiðingum og tala við
fjölmiðla. Núverandi kollegi minn,
Elín Hirst, gerði Birtu að frægasta
barni ársins með því að gera hana að
Manni vikunnar á Stöð 2.
Það voru ógleymanlegar stundir
þegar við fengum þær í hendur. Ég tók
andköf þegar ég sá Ingu í fyrsta sinn
í Bógóta – hún var svo fríð. Þær hafa
náttúrulega gert líf okkar Árnýjar allt
öðru vísi og dásamlegra. Það er eins
og þetta hafi alltaf átt að vera svona.“
Börnin hópuðust að þeim
Barnaheimilið sem stelpurnar voru
á var gamalt og virðulegt og vel var
hugsað um börnin sem þar voru.
„Þetta var á tímum borgarastyrjaldar.
Þá voru sex eða sjö skæruliðasveitir í
Bógóta, nú er bara ein eftir. Í sumum
tilfellum fóru foreldrarnir frá börn-
unum og oft voru aldraðar ömmur
einar eftir með barnaskara sem þær
gátu ekki alið önn fyrir. Þá fóru þær
með börnin á barnaheimilið. Þarna
voru því mjög mörg börn og á öllum
aldri. Þau vissu það öll að þangað
komu foreldrar sem vildu ættleiða
börn og þegar þú komst þangað þá
hópuðust þau að þér. Það var mjög
sterk upplifun,“ útskýrir Össur.
Ekkert var þó eins sterkt og að fá
barnið í fangið. „Ég gleymi því aldrei,“
segir Össur en sú stund er greypt í
huga hans. Í seinna skiptið fór Birta
þó og sótti systur sína. „Þá fórst þú
inn á vöggustofuna þar sem við sáum
þig í fyrsta skipti og náðir í hana. Þá
varst þú fimm ára. Það var mjög fal-
legt,“ segir hann og hún tekur undir
það.
Þau hjónin voru hvött til þess
að halda sterkum tengslum við
Kólumbíu og hafa eignast góða
vini þaðan sem hafa komið hingað
til lands. Þá segist hann alltaf
hafa tíma, hvað sem á gengur,
til að liðsinna mönnum í ætt-
leiðingarvangaveltum, og gefa
þeim ráð eða veita þeim hvaða
hjálp sem þeir þurfa á að halda.
„Menn draga oft svo lengi að fara
í ættleiðingarferlið, reyna öll ráð
önnur, en mín ráðlegging er alltaf
að byrja á því sem fyrst – og halda
samhliða því áfram að reyna önnur
ráð ef þeir kjósa. Tíminn líður svo
hratt, og allt í einu eru menn orðn-
ir of gamlir til að fá að ættleiða, og
ekki hægt að sigla í þá höfn. Því fyrr
sem menn byrja – því betra.“
Tjáir væntumþykjuna
Síminn hringir enn á ný. Össur þarf
að drífa sig niður á þing. Að lokum
segist hann vonast til þess að: „hafa
átt svolítinn þátt í að hafa gert gott
samfélag betra, eiga þokkalegan
orðstír en mest af öllu vildi ég skilja
eftir tvær dætur í góðum málum.
Þær eru náttúrulega kraftaverkin
í mínu lífi. Mér finnast þær afar
vel lukkaðar stelpur. Það voru ekki
miklar tilfinningar í mínu uppeldi og
ég spara ekki að segja þeim hvað ég
er ánægður með þær og hversu vænt
mér þykir um þær.
Ég læt samt ekki allt eftir þeim og
reyni að undirbúa þær fyrir það sem
ég veit af reynslunni – að lífið er ekki
bara dans á rósum. Svo er ég bara
eins og aðrir feður, sýp hveljur þegar
þær koma seint heim, og tuða þá svo-
lítið um öll vítin sem mér tókst ekki
að varast,“ segir hann hlæjandi áður
en við kveðjum. n
„Í hvert sinn
sem kall-
arnir náðu taki
á mér var slynk-
urinn af öldunni
svo mikill að þeir
héldu ekki takinu
Féll fyrir borð
Össur fór í sjóinn á
Halamiðum. Hann
gleymir aldrei augna-
ráði skipsfélaga
sinna, kuldanum í
sjónum og æðruleys-
inu sem hann fylltist
þegar hann lá þar
bjargarlaus.
Mynd sigTryggur ari