Úr þjóðarbúskapnum - 01.03.1956, Blaðsíða 34

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
neyðartimum og jafnvægis i byggð landsins.
Þeim, er byggja sveitir landsins og smájiorp,
er andspyrnan gegn eyðingu byggðarinnar ekk-
ert hégómamál. Fólksfækkun í byggðarlaginu,
óhagstæð aldursskipting og eyðing jarða veld-
ur slíkri röskun i verklegum og félagslegum
efnum, að blómlegar sveitir geta af þeim sök-
um orðið torbyggilegar þeim, er eftir búa.
Hér er komið að grunnvandamáli landbún-
aðarins í tækniþróuðum löndum. Meðal at-
vinnulega frumstæðra þjóða fer mestur hluti
starfsorkunnar í að fullnægja fæðuþörfinni.
Meðan svo er ástatt fara auknar rauntekjur að
mestu til aukinnar neyzlu matvæla. En eftir
að stigi bjargálna er náð, hefur matvælafram-
leiðslan nokkra sérstöðu í frekari þróun at-
vinnulifsins. Með auknum rauntekjum heldur
neyzla matvæla áfram að aukast og beinast
meir að hinum dýrari matvælategundum. En
aðrar þarfir fara vaxandi og nýjar myndast,
jjannig að stöðugt fer fram nokkur hlutfalla-
breyting á flokkasamsetningu neyzlunnar og
neyzlugæðaframleiðslunnar. Þar að auki fylgir
jafnan í kjölfar sömu þróunar aukið umfang
fjárfestingar og framleiðslu fjárfestingarvara
og aukin opinber starfsemi. Hlutfallsleg þýð-
ing matvælaframleiðslunnar fer því hægt
minnkandi, en hið raunverulega magn, er
markaðurinn fær við tekið, fer eftir þeirri
neyzluaukningu á mann, er hækkaðar raun-
tekjur hafa í för með sér, og breytingum á
fólksfjölda.
Lítum nú á málið frá framleiðsluhliðinni og
athugum hvernig og hvaða breytingar verða á
þeim fólksfjölda, sem stundar framleiðslu þess
matvælamagns, er markaðurinn tekur við. Yfir-
gnæfandi hluti matvælaframleiðslunnar er af
landbúnaði. Sé höfð í huga öll breyting at-
vinnuhátta og fólksfjölda í sveitunum, má telja,
að þróunin sé þriþætt:
1. Til skamms tima hefur verið stundaður
margs konar heimilisiðnaður í sveitunum ó-
háður matvælaframleiðslunni. Þessi störf hafa
flutz.t i bæi og borgir og orðið þar að sjálf-
stæðum starfsgreinum iðnaðar og iðju.
2. Hluti af þeirri starfsemi, er hefur mat-
vælaframleiðslu að takmarki á hinum endan-
lega neyzlugæðamarkaði, klofnar út úr land-
búnaðinum og verður að framleiðslu rekstrar-
efna og fjárfestingarvara fyrir landbúnaðinn.
Ennfremur flytzt mestöll úrvinnsla matvæl-
anna i vinnslustöðvar, sem staðsettar eru i
bæjum.
3. Sú framleiðsla, sem eftir verður í sveit-
um og er því sem næst hrein búvörufram-
leiðsla, er rekin með auknum afköstum miðað
við framleiðslu hreins verðmætis á mann, sök-
um aukinnar tækni og bættrar rekstraraðstöðu
á öllum sviðum. En með framleiðslu hreins
verðmætis er átt við framleiðsluverðmætið að
frádregnu verðmæti allra rekstrarvara frá öðr-
um atvinnugreinum og afskriftum fjármuna i
rekstrinum.
Sé miðað við atvinnulíf án utanrikisverzl-
unar, eins og í framanrituðu, verður niður-
staðan stórfelld hlutfallsleg fólksfækkun í sveit-
um. Hvort um raunverulega fólksfækkun í töl-
um talið verður að ræða, fer eftir styrkleika
þeirra afla, er þar takast á: fólksfjölgun og
neyzluaukning á mann annars vegar, en hins
vegar hin jiriþætta þróun til fækkunar miðað
við framleiðslumagn búvara. Hér hefur aðeins
verið rakið hið rökræna samhengi þróunar-
innar, en hvernig tölurnar líta út i slíku dæmi
fer eftir skilyrðum hvers lands, og er marg-
slungið mál.
í raunveruleikanum er að jafnaði til með-
ferðar einstakt land i meiri eða minni við-
skiptatengslum við umheiminn. Kemur þá mat-
vælaframleiðslan til greina sem útflutningsat-
vinnugrein eftir lögmáli hlutfallslegrar hag-
kvæmni. Nái hagkvæmni hennar því marki,
að matvæli séu flutt úr landi, er hún að sama
skapi óháð hinum innlendu markaðsöflum.
Hér á íslandi er sjávarútvegurinn ofan á í
þeim leik. Með nægilega aukinni rekstrarhag-
kvæmni gæti landbúnaðurinn skipað sér þar
við hlið.
Til sérstakra islenzkra skilyrða heyrir það
og, að fiskneyzla skiptir hér miklu máli. En
með bættum efnahag þjóðarinnar mun neyzla
kjöts, eggja og skyldra afurða aukast allveru-
lega á kostnað fiskneyzlunnar.
Þróun íslenzks landbúnaðar hefur verið á þá
leið, að stórfelld fólksfækkun hefur orðið til
sveita og enn meiri lilutfallsleg fækkun. Eins
og fyrr er vikið að, veldur eyðing jarða eigna-
tjóni og erfiðleikum, bæði þeim, er bregða búi,
og einnig þeim, er eftir sitja. Óvissan um fram-
tíðina hlýtur að vera alvarlegur hemill á fram-
fara- og framkvæmdaviðleitni í þeim sveitum,
er helzt verða fyrir barðinu á fækkuninni. Sá
32