Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1965, Qupperneq 5

Jónas H. Haralz:
Um áætlunargerð
Grein þessi er að mestu samhljóða erindi, sem höfundurinn hélt á
fundi Hagfræðafélags íslands 16. apríl 1964.
Inngangur
Gerð þjóðhags- og framkvæmdaáætlana hef-
ur færzt mjög í vöxt víða um heim á undan-
förnum árum. A þetta bæði við um þróuð
iðnaðarlönd í Vesturálfu og þróunarlönd í
öðrum heimsálfum. Fleiri og fleiri lönd
hafa tekið upp áætlunargerð í einhverri
mynd, og þau, sem áður höfðu fengizt við
áætlunargerð, hafa mörg hver eflt hana og
aukið, eða hafa nú fyrirætlanir um það á
prjónunum. A Norðurlöndum hefur þróunin
verið sú sama og annars staðar, að áætlunar-
gerð hefur farið vaxandi og fyrirætlanir eru
uppi um aukningu hennar. Hér á landi hefur
athygli einnig beinzt að áætlunargerð í vax-
andi mæli, og fyrstu spor í áttina til skipulegr-
ar áætlunargerðar hafa verið stigin nú sein-
ustu árin. I þessari grein mun ég reyna að
varpa nokkru Ijósi á eðli og tilgang áætlunar-
gerðar. Ég mun enn fremur gera nokkra grein
fyrir þeirri reynslu, sem hér á landi hefur
fengizt af áætlunargerð, og ræða þau sérstöku
vandamál, sem mæta henni hér á landi.
Jarðvegur áætlunargerðar
Það er augljóst, að vaxandi útbreiðsla áætl-
unargerðar stendur í sambandi við þær breyt-
ingar, sem hafa orðið í þjóðfélagsmálum á síð-
ustu þrjátíu árum, og þá ekki sízt þær breyt-
ingar, sem orðið hafa á afstöðu ríkisvaldsins
til þróunar efnahagsmála á þessu tímabili.
Ríkið hefur í vestrænum löndum tekið sér á
herðar víðtækar skyldur til að halda fullri
atvinnu og stuðla að velferð þegnanna, skyld-
ur, sem alls ekki hvíldu því á herðum fyrr á
tímum, nema í mjög takmörkuðum mæli. A
árunum eftir styrjöldina bættist í löndum V.-
Evrópu við sú skylda, að stuðla að skjótri end-
urreisn eftir eyðileggingu styrjaldarinnar, og,
síðan þeirri endurreisn lauk, skyldan að stuðla
að örum hagvexti. Jafnframt hefur ríkisvaldið
skuldbundið sig til að reyna að ná þessum
markmiðum samfara efnahagslegu jafnvægi.
Viðleitnin til að ná örum hagvexti er sú
þessara kvaða ríkisvaldsins, sem nýjust er af
nálinni og mesta athygli hefur vakið á slðustu
árum. Nú hafa öll aðildarríki Efnahags- og
framfarastofnunarinnar (OECD) bundizt sam-
tökum um, að stefna að rúmlega 4% meðalhag-
vexti á ári áratuginn 1961—1970. Aukinn áhugi
fyrir áætlunargerð nú undanfarið stendur ekki
sízt í sambandi við viðleitnina til þess að
ná þessu markmiði. í þróunarlöndunum er
áætlunargerðin að heita má eingöngu bundin
viðleitninni til aukins hagvaxtar.
Enn má benda á það, að hlutverk ríkisvalds-
ins hefur á undanförnum árum og áratugum
ekki aðeins aukizt á þann hátt, að það hafi
2
3