Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1965, Síða 10

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
áherzla á hið almenna og sveigjanlega eðli
áætlana. Orðið „strategi" er oft notað til að
lýsa því eðli.
Það er því ljóst, að munurinn á áhrifum
áætlana utan og innan valdsviðs ríkisins er
alls ekki eins mikill og í fljótu bragði gæti
virzt. Ahrifin eru á báðum sviðunum miklu
frekar óbein heldur en bein, og þau stafa ekki
síður frá sjálfri áætlunargerðinni en frá hinni
tilbúnu áætlun. Verulegur mismunur er hins
vegar fólginn í tvennu. I fyrsta lagi er fjöldi
eininganna innan valdsviðs ríkisins minni en
fjöldi eininganna utan þess. Það er því tiltölu-
lega auðvelt að halda uppi nánu sambandi á
milli þessara eininga og þess aðila, sem um
heildaráætlunina sér. í öðru lagi eru eining-
arnar innan ríkisgeirans háðar fjárveitingu frá
ríkinu. Þannig ræður ríkið yfir miklu sterkara
tæki til áhrifa á einingar innan ríkisgeirans en
utan hans. Samræming á milli áætlunargerðar
og fjárlagaundirbúnings skiptir því höfuðmáli.
A slíka samræmingu er nú lögð vaxandi
áherzla í þeim vestrænu löndum, sem við
áætlunargerð fást. A hinn bóginn er hvergi
litið svo á, að aðrar áætlanir en árlegar fjár-
lagaáætlanir bindi fjárveitingavaldið.
Athugun á samhenginu á milli áætlunar og
framkvæmdar leiðir þannig til þeirrar niður-
stöðu, að þetta samhengi sé fyrst og fremst
óbeint og í rauninni mjög óákveðið. Yms-
ir kynnu af þessu að vilja draga þá álykt-
un, að nauðsynlegt sé að styrkja þetta sam-
hengi og gera það beinna og ákveðnara, ef
verulegur árangur ætti að nást af áætlunar-
gerð. Að hinu leytinu má halda því fram, að
það sé einmitt hið óbeina og lauslega sam-
hengi, sem bezt henti flóknu og breytilegu
þjóðfélagi nútímans, og tilraunir til að skapa
beint og ákveðið samhengi væru stórlega vara-
samar. Samkvæmt þessari skoðun hlýtur sam-
hengið á milli áætlunar og framkvæmdar að
skapast í virku starfi hverrar einingar og í lif-
andi samstarfi þeirra og þess aðila, sem um
heildaráætlanirnar sér.
Upphaf áætlunargerðar hér á landi
Það hefur verið talið, að upphaf áætlunar-
gerðar hér á landi megi rekja til starfa Skipu-
lagsnefndar atvinnumála á árunum fyrir
heimsstyrjöldina síðari. Þetta er þó ekki rétt,
ef sá skilningur er lagður í áætlunargerð, sem
gert hefur verið í þessari grein. Brautryðjenda-
starf Skipulagsnefndar atvinnumála var fólgið
í rannsókn efnahagsmála og í tilraunum til
þess að beita niðurstöðum þessara rannsókna
við stjóm þeirra mála. Um áætlunargerð gat
hins vegar ekki verið að ræða á þessum tíma,
þar sem engir þjóðhagsreikningar voru til, né
yfirleitt neinar þær upplýsingar um ástand og
þróun efnahagsmála, er hægt væri að byggja
áætlanir á. Enda hófst áætlunargerð hvergi á
Vesturlöndum fyrr en að styrjöldinni lolanni.
Svipuðu máli gegndi um starfsemi Nýbygg-
ingarráðs, Viðskiptaráðs, Fjárhagsráðs og Inn-
flutningsskrifstofunnar á árunum eftir styrjöld-
ina. Þessar stofnanir fengust fyrst og fremst
við beitingu innflutningshafta og fjárfestingar-
eftirlits. Nýbyggingarráð stóð fyrir rannsókn-
um á vissum sviðum efnahagsmála, og það
gerðu hinar stofnanirnar einnig að einhverju
leyti. Allar þessar stofnanir reyndu að nokkru
að beita áætlunum í starfsemi sinni, þ. e. við
úthlutun leyfa. Þetta gekk þó illa, ekki sízt
vegna þess, að upplýsingar skorti um þjóðar-
framleiðslu, fjárfestingu og neyzlu, og þar með
grundvöll til þess að byggja áætlanir á og til
þess að bera saman áætlun og raunverulega
þróun. Af sömu ástæðum gat almenn áætlun-
argerð ekki komið til greina. Á þessum árum
voru einnig gerðar svokallaðar tíu-ára-áætl-
anir um þróun landbúnaðar og rafvæðingar.
Hér var þó heldur ekki um áætlunargerð að
ræða í þeim skilningi, sem hér hefur verið
lagður í það orð, þar sem þessar áætlanir voru
ekki byggðar á athugunum á almennri efna-
hagsþróun landsins, né samræmdar áætlunum
annarra aðila.
Áætlunargerð í þeim skilningi, sem lagður
8