Fréttablaðið - 27.12.2014, Blaðsíða 22

27. desember 2014 LAUGARDAGUR| HELGIN | 22
Það er allt á suðupunkti baksviðs við stóra svið Þjóðleikhússins í vikunni fyrir jól. Rennsli á Sjálf-stæðu fólki er að ljúka og leikstjórinn, Þorleifur
Örn Arnarsson, höfundar leikgerð-
arinnar, Ólafur Egilsson og Símon
Birgisson, leikmyndateiknarinn
Vytautas Narbutas, að ógleymd-
um aðalleikaranum Atla Rafni
Sigurðssyni, öðrum leikurum og
sviðsmönnum, eiga í eldheitum sam-
ræðum í öllum hornum. Það er þó
enginn af þessum heiðursmönnum
sem ég er komin til að hitta heldur
leikkonurnar Elma Stefanía Ágústs-
dóttir og Vigdís Hrefna Pálsdóttir
sem leika mæðgurnar Ástu Sóllilju
og Rósu.
Þegar við höfum fundið okkur
sæmilega friðsælt afdrep í krað-
akinu byrja ég á því að spyrja þær
hvort það sé satt sem kvisast hafi út
að verið sé að breyta þessu ástsæla
verki í eitthvert femínistaávarp.
Vigdís: „Auðvitað mótast okkar
sýning af viðhorfum samtímans
og femínismi og staða konunnar er
okkur ofarlega í huga. Kvenpers-
ónur verksins eru bókstaflega seld-
ar án þeirra samþykkis og vitundar.
Höfundar leikgerðarinnar, leikstjór-
inn og leikhópurinn allur hafa verið
alveg óhrædd við að taka afstöðu í
túlkuninni á verkinu.“
En áherslan er meira á upplifun
kvennanna tveggja, Rósu og Ástu
Sóllilju, á yfirgangi Bjarts en hefur
verið í fyrri leikgerðum, ekki satt?
Elma: „Ég veit það nú ekki, held
þetta snúist fyrst og fremst um
hvernig við birtum Bjart. Ef hann
er birtur sem rómantísk hetja þá
litast sýningin af því, en ef við
afhjúpum hann svolítið sem þann
mann sem hann í rauninni er þá
verða viðbrögðin í samræmi við
það. Mér finnst okkur hafa tekist
mjög vel að kjarna hans persónu
í þessari sýningu. Það er bara svo
margt hræðilegt sem gerist í þessu
verki og maður fer að spyrja sjálfan
sig: hvar er fegurðin? Fegurð bók-
menntatexta getur legið á svo mörg-
um sviðum og vakið manni von en
kjarninn í því sem gerist er samt
svo hryllilegur.“
Vigdís: „Bókin fjallar auð vitað
um allt þetta fólk. Snilldin hjá
Halldóri er að veita okkur innsýn
í tilfinningalíf svo ólíkra persóna.
Hvort sem það er 13 ára stúlku-
barn sem er misnotað eða ófrísk
kona. Hann hefur svo mikinn skiln-
ing á mannskepnunni. Og það er
mjög sterkt í bókinni og hefur verið
mjög frjór jarðvegur fyrir okkur að
sækja í.“
Þrívíðar persónur
Bjartur hefur í gegnum tíðina orðið
einhvers konar ímynd þjóðarinnar
og af sumum álitinn hetja, það hefur
minna verið horft á þessar dökku
hliðar hans.
Vigdís: „Maður hefur eðlilega
samúð með lítilmagnanum, og það
er Bjartur vissulega, bæði hvað
varðar þjóðfélagsstöðu og hans
skapgerðarbresti. Maður finnur til
með honum þótt hann sé sinn eigin
versti óvinur.“
Elma: „Hann hefur lengi verið
ákveðið tákn fyrir sjálfstæðisþrá
mannsins, sjálfstæði Íslendinga
jafnvel, og við hugsum um hann
sem slíkan. En þessi sjálfstæðisbar-
átta, eins og Laxness lýsir henni, er
vissulega blóðugt stríð.“
Vigdís: „Það er þessi fallegi tónn
í honum, skáldið, sem gerir hann
margbrotinn og upphefur hann
yfir það að vera bara fauti. Hann
semur ljóð, nefnir dóttur sína Ástu
Sóllilju og bæinn sinn Sumarhús.
Þetta gefur honum fleiri víddir sem
manneskju og þ.a.l. er hann áhuga-
verðari.“
Hvað um bir t ingarmynd
kvennanna í þessari sýningu? Fáum
við einhverja nýja sýn á Ástu Sóllilju
til dæmis?
Elma: „Ásta Sóllilja, rétt eins
og Rósa, hefur lifað með þjóðinni
í mörg ár. Mér hefur sjálfri þótt
ofboðslega vænt um hana síðan
ég las bókina fyrst. Ég gleymi því
aldrei hvað ég fann rosalega til með
henni. Ég veit ekki hvort áhorfend-
ur fá nýja sýn á hana, ég reyni bara
eins og ég get að vinna hana eins og
hún er fyrir mér þannig að einhver
nýr vinkill hlýtur að koma á hana.
Sárast er að hennar upplifun á eigin
harmi og þeim brotum sem framin
eru á henni er að hún reynir að leita
skýringa hjá sjálfri sér. Hvað hún
gerði rangt. Þótt hún sé vissulega
fórnarlamb.“
Hismið flysjað burt
Vigdís: „Ég held að það sem er ein-
kennandi fyrir þessa uppsetningu
sé að það er búið að flysja allt burt
nema það sem þarf að vera með,
við ætlum ekki að bjóða upp á sjö
tíma rjómabolluleiksýningu með
marengs. Verkið er nöturlegt og við
erum ekki hrædd við að sýna það.
Það lýsir veruleika sem er ekki svo
fjarlægur, hugsunarhætti sem er
enn með þjóðinni, heimóttarskap
og fordómum. Þessi blygðunarlausa
einstaklingshyggja og klíkuskapur
sem gegnsýrir okkar samfélag hér
á Íslandi. Inn í þetta kemur svo fólk
af holdi og blóði, sem er að berjast
fyrir tilveru sinni. Sem sagt, Ísland
í dag.“
Rósa hefur alltaf fengið óskipta
samúð þjóðarinnar. Gerir hún ekk-
ert rangt?
Vigdís: „Hún sefur náttúrulega
hjá röngum manni, það er hennar
brot. Hún heldur í eitt augnablik að
hún geti komist upp úr sinni stétt.
En þetta fólk er pikkfast í fátæktar-
gildru sem það á ekki möguleika
á að komast út úr. Það er auðvitað
mikill heiður að fá að leika Rósu. Ég
upplifði líka miklu sterkar þegar ég
las bókina aftur núna, orðin móðir
og lífsreyndari en þegar ég las hana
fyrst um tvítugt, að Rósa er svo
miklu sterkari persóna en ég upp-
lifði hana þá. Hún berst alveg fram
í rauðan dauðann fyrir lífi sínu og
barnsins síns, í vonlausum aðstæð-
um.“
Eins og skrifað í gær
Vigdís: „Þessi saga er auðvitað saga
þjóðar og þessi sýning er ein útgáfa
af Sjálfstæðu fólki, þeir tímar sem
við lifum núna hafa áhrif á hana.
Við erum með ríkisstjórn sem virðir
að vettugi þær grunnstoðir sem við
nefnum samfélag. Menn sem ganga
blygðunarlaust erinda hagsmuna-
hópa og peningaafla. Ríkisstjórn
sem sker niður með því markmiði
að auka stéttaskiptingu og mismun
á Íslandi. Þannig að þetta eru hættu-
legir tímar. Að setja Sjálfstætt fólk
upp á slíkum tímum getur ekki
annað en haft áhrif á uppfærsluna,
annað væri heigulskapur og blinda.
Þannig að já, þetta er mikilvæg sýn-
ing.“
Elma: „Sjálfstætt fólk er klassískt
verk. Það átti erindi við okkur þegar
það kom út fyrir um áttatíu árum og
það á enn fullt erindi við okkur. Því
miður, gæti maður sagt, ef litið er á
pólitíska línu verksins sem kristall-
ast í spillingu og elur á því að þeir
fátæku verði fátækari og þeir ríku
ríkari.“
Einhvern veginn hefur maður það
á tilfinningunni að margir séu strax
komnir í þær stellingar að þessi sýn-
ing sé á einhvern hátt að brjóta á
verkinu, er eitthvað til í því?
Vigdís: „Það finnst mér alls ekki,
mér finnst hún einmitt mjög trú
verkinu. En það er alltaf þannig
þegar verið er að leika svona stór-
ar og frægar sögur sem eru sterk-
ar í okkar menningarheimi, ég tala
nú ekki um þegar það eru íslensk-
ar sögur, að það er aldrei hægt að
þóknast öllum. Það er bara hægt að
gera það sem maður sjálfur trúir að
sé rétt, segja sína útgáfu af sögunni
og kannski fær hún samhljóm hjá
einhverjum öðrum. En það er hins
vegar rétt að í þessari uppsetningu
er engin vægð, enginn rósrauður
bjarmi.“
Við hverju mega þá leikhúsgest-
ir búast þegar þeir koma á þessa
sýningu?
Vigdís: „Vonandi að þeir verði
snortnir. Og að þeir fari hugsi
heim.“
Friðrika
Benónýsdóttir
fridrikab@frettabladid.is
Kjarninn er hryllilegur
Sjálfstætt fólk, leikgerð byggð á skáldsögu Halldórs Laxness, var frumsýnt í Þjóðleikhúsinu í gær. Þar leika þær Elma
Stefanía Ágústsdóttir og Vigdís Hrefna Pálsdóttir hlutverk Ástu Sóllilju og Rósu. Þær persónur hafa löngu skipað sér á
bekk við hjartarætur þjóðarinnar og því forvitnilegt að komast að því hvaða nálgun þær stöllur hafa valið sér við túlkunina.
ELMA STEFANÍA OG VIGDÍS HREFNA „Snilldin hjá Halldóri er að veita okkur innsýn í tilfinningalíf svo ólíkra persóna.“ FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI