Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 5

69
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Rannsóknir og ritverk
Þegar Elsa kom heim frá námi árið 1963 hóf hún
fljótlega aftur störf hjá Raforkumálaskrifstofunni og
síðan hjá Orkustofnun þegar hún varð til árið 1967.
Þar vann hún síðan uns hún fór á eftirlaun 2002.
Fyrstu rannsóknarskýrslur hennar hjá Raforkumála-
stjóra eru frá 1964. Árið 1977 birtist þekktasta rann-
sóknarritgerð Elsu, Tungnárhraun, sem var mikið
tímamótaverk og er enn hin merkasta heimild um
þessi hraun og um gossögu Veiðivatnasvæðisins.
Árið 1980 var gerður samningur milli Orkustofn-
unar og Landsvirkjunar um samræmda jarðfræði-
kortlagningu á vatnasviði Þjórsár ofan Búrfells og
var Elsa umsjónarmaður þess verks. Kortin komu út
á árabilinu 1983–1999 og hafa síðan verið grundvöll-
ur allra jarðfræðirannsókna á þessu svæði. Þau voru
af þremur gerðum, berggrunnskort, jarðgrunnskort
og vatnafarskort, öll í kvarðanum 1:50.000. Elsa vann
einkum að berggrunnskortunum og hélt áfram þar
sem frá var horfið í Tungnárhraunarannsókninni við
að greina sundur og kortleggja hraun og eldstöðvar
Veiðivatnakerfisins allt upp í Vatnajökul. Á sama
tíma var lagður grunnur að því mikla verki sem Elsa
vann enn að er hún lést, þ.e. kortlagningu móbergs í
eystra gosbeltinu.
Elsa stundaði rannsóknir víðar og vann til dæmis að
kortlagningu móbergs og hlýskeiðshrauna norðan
Vatnajökuls og gaf út berggrunnskort af Möðru-
dalsfjallgörðum (1997). Alls er Elsa skrifuð ein eða
með öðrum fyrir 15 jarðfræðikortum í kortaskrá
Orkustofnunar og Íslenskra orkurannsókna.
Elsa hafði góð tök á gjóskulagafræði og gjósku-
tímatalinu. Hún rannsakaði stórfelld gjóskuflóð
sem orðið hafa samfara forsögulegum Heklugos-
um en um þær rannsóknir birti hún grein, ásamt
Árna Hjartarsyni, hér í Náttúrufræðingnum 1985.
Aðra grein skrifaði hún með Guðrúnu Larsen um
gjóskufall í Heklugosinu 1991. Einnig kannaði
hún gjósku í fornu lónseti að Fjallabaki (2001) og
gjóskulög við Trjáviðarlæk. Hún skrifaði mikið
um vísindarannsóknir, rannsóknarferðir og ritstörf
dr. Helga Pjeturss og var meðal höfunda bóka um
hann: Helgi Pjeturss og jarðfræði Íslands (2003) og
Dr. Helgi Pjeturss: samstilling lífs og efnis í alheimi
(1995), Þættir um heimsfræði Helga Pjeturss (1975),
Skrá yfir ritverk Helga Pjeturss (1974). Hún var enn-
fremur meðhöfundur bókarinnar 100 Geosites in
South-Iceland, sem er ljósmyndabók með stuttum
skýringartextum.
Öll þessi verk munu halda minningu Elsu á lofti
um langa framtíð innan fræðanna, ekki síst jarð-
fræðikortin.
Félagsstörf
Elsa G. Vilmundardóttir lét að sér kveða í félagsmál-
um en hér verða þeim þætti ekki gerð nein tæmandi
skil, aðeins nefnt það helsta:
Félagi í Soroptimistaklúbbi Kópavogs og formaður
hans 1977–1979
Sat í stjórn Náttúruverndarsamtaka Suðvesturlands
Stofnfélagi í Heilsuhringnum, sat þar í stjórn frá
1977 og var varaformaður um árabil
Formaður Starfsmannafélags Orkustofnunar (SOS)
1983–1985
Félagi í Oddafélaginu og í stjórn þess 1991–2002
Sat í stjórn Kópavogsdeildar Rauða kross Íslands
2000–2003 og í stjórn Víkurdeildar Rauða krossins
frá 2004 og til dauðadags
Síðast en ekki síst verður að geta þess að hún var
stofnfélagi í Jarðfræðafélagi Íslands og formaður
þess árin 1986–1990.
Fjölskylda og heimilishagir
Á námsárunum giftist Elsa eftirlifandi eiginmanni
sínum, Pálma Lárussyni verkfræðingi, sem lengi
vann hjá Almennu verkfræðistofunni. Þegar þau
komu heim frá námi í Svíþjóð settust þau fyrst að
í Reykjavík en fluttu svo í Hrauntungu í Kópavogi.
Þar bjuggu þau til 2004 en fluttu þá heimili sitt að
Kaldrananesi í Mýrdal. Þau Pálmi eignuðust tvö
börn; þau eru Vilmundur rafmagnsverkfræðingur
í Mosfellsbæ og Guðrún Lára sérfræðingur í Þjóð-
garðinum undir Jökli.
Þeim sem unnu með Elsu við rannsóknir verður
tíðrætt um þá ánægju sem hún hafði af rannsóknum
á foldinni og ákafa hennar við hverskyns jarðkönn-
un. Freysteinn Sigurðsson jarðfræðingur, sem um
áratugaskeið var einn helsti samstarfsmaður Elsu,
kallaði það foldargleði og taldi höfuðkost hvers
jarðvísindamanns. Margar sögur eru til um þetta
efni. Eitt sumarið hafði hún unnið að kortlagningu
og gjóskuathugunum inn með Snjóöldufjallgarði í
löngum úthöldum og kominn var tími á sumarleyfi.
Þá var haldið til byggða og þegar í stað farið að
undirbúa frí og afslöppun sem fólst í því að drífa
eiginmanninn, Pálma, með sér inn með Snjóöldu til
að skoða hraun og gjósku.
Þótt Elsa G. Vilmundardóttir sé ekki af kynslóð
frumkvöðlanna gömlu í íslenskri jarðfræði var hún
óskoraður frumkvöðull í greininni, forystumaður
í félagsmálum jarðfræðinga og fyrirmynd þeirra
kvenna sem fljótlega fetuðu í fótspor hennar og eru
nú víða fremstar meðal jafningja í rannsóknum á
náttúru landsins.
Árni Hjartarson, jarðfræðingur