Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 14

Náttúrufræðingurinn
78
5. mynd. Hrafn dregur matarbita upp í
áföngum og skorðar lykkjurnar sem nást í
hverjum áfanga með klónum.2
Verkfæri úr vír og áli
Athyglisverð krákutegund, sem á
íslensku mætti kallast dvergkrák-
ungur (Corvus monedu loides), lifir
aðeins á nokkrum eyjum í Nýju-
Kaledóníu, eyjaklasa austur af
Ástralíu. Fuglarnir móta strengi eða
króka úr laufum skrúfupálma
(Pandanus), halda svo þessum verk-
færum í nefinu og kraka með þeim
lirfur út úr holum í trjáberki (4.
mynd). Dýrafræðingur við Oxford-
háskóla, Alex A. S. Weir, hefur með
samstarfsmönnum sínum kannað
hátterni þessara fugla, jafnt í nátt-
úrunni sem við ónáttúrlegar aðstæð-
ur. Fuglarnir móta verkfæri með
því að beygja eða rétta strengi úr
framandlegum efnum, svo sem vír-
bútum eða álstrimlum, og ná með
þeim fæðu. Erfitt er að meta hvernig
skarast eðlishvöt og ályktunargáfa,
en Weir heldur því fram að engin
dýrategund önnur en maðurinn
hafi náð sama valdi og dvergkrák-
ungurinn í Nýju-Kaledóníu á því að
móta verkfæri úr efnum sem ekki er
að finna í náttúrunni í kringum
dýrin – og undanskilur þar ekki
simpansa og aðra mannapa.5
Hugvit hrafna mælt
Flest það sem hér hefur verið nefnt
um greind hrafna og annarra fugla
mun hægt að skýra án þess að til
komi yfirveguð rökhugsun. Hér
gæti verið að verki meðfædd eðlis-
hvöt eða leit þar til árangur næst
(„happa- og glappa-aðferð“) – eða
blanda af þessu tvennu. Tveir dýra-
fræð ingar störfuðu nýlega saman
í Bandaríkjunum, þar sem þeir
skipulögðu hugvitssamlegar til-
raunir sem áttu að prófa tilgátuna
um að hrafnar byggju yfir rökhugs-
un. Niðurstöður voru jákvæðar.
Berndt Heinrich starfaði lengi við
kennslu og rannsóknir og er nú á
eftirlaunum við Burlingtonháskóla
í Vermont. – Thomas Bugnyar starf-
aði lengst af við Konrad Lorenz-
rannsóknastofnunina í Austurríki.
Hann fékk snemma áhuga á hröfn-
um og vann með Heinrich í Vermont
í nokkur ár. Bugnyar er nú lektor
við sálfræðideild Háskólans í St.
Andrews í Skotlandi.
Fyrsta og líklega frægasta til-
raun þeirra félaganna fólst í því að
þeir hengdu matarbita í alllöngum
spotta niður úr slá. Þegar hrafn
settist á slána reyndi hann að draga
matinn upp með nefinu en náði
ekki nógu langt niður. Fæstir ung-
hrafnar réðu við þessa þraut. Áður
gerðu þeir kannski misheppnaðar
tilraunir, svo sem að reyna að fljúga
að matnum og losa hann eða ólmast
við að hrista spottann. Sumir hinir
eldri og reyndari sátu kyrrir á slánni,
veltu vandanum fyrir sér í nokkrar
mínútur og leystu svo þrautina í
fyrstu atrennu – tóku í þráðinn jafn
neðarlega og nefið náði, lyftu upp
lykkju af honum og skorðuðu undir
klónum. Þegar spottinn var fastur
seildist krummi með nefinu eftir
nýrri lykkju og hélt þannig áfram
þar til hann var kominn með mat-
inn (5. mynd).
Hér er meðfædd eðlishvöt óhugs-
andi. Aðstæður eru gerólíkar öllu
því sem fuglarnir gætu hugsanlega
hafa rekist á í náttúrlegu umhverfi.
Happa- og glappa-aðferð kemur
ekki heldur til greina. Reyndur
hrafn leysir vandann án nokkurra
mislánaðra þreifinga. Varla er önnur
skýr ing eftir en sú að hrafninn hafi
skilið atburðarásina í heild áður en
hann hratt henni í fram kvæmd.
Aðeins þroskaðir og lífsreyndir
hrafnar komast útúrdúralaust að
mat sínum af slám þeirra Heinrichs
og Bugnyars. Ungfuglum (sem
fleygir hafa verið í einn eða tvo
mánuði) er þetta flókna viðfangs-
efni ofviða. Ársgamlir fuglar þurfa
að meðaltali sex mínútur til að
leysa vandann og gera áður margs
kyns misheppnaðar tilraunir, eins
og nefnt hefur verið.
En vissu fuglarnir hvað þeir höfðu
gert? Fugl sem hefur yfirsýn yfir
atburðarásina áttar sig á að bitinn
er enn fastur við spottann eftir að
hann hefur verið dreginn upp. Þetta
staðfesti næsta tilraun, sem fólst í
að stugga hressilega við krumm-
unum þegar þeir voru komnir með
matarbitann í gogginn. Langflestir
slepptu bitanum áður en þeir flugu
upp. Þeir vissu sem sagt að hann var
fastur við þráðinn svo ekki gengi
að fara með hann – og að hægt var
að ganga að matnum vísum eftir að
um hægðist. Ef þráðurinn var laus
frá slánni eða krummi hafði losað
3. mynd. Gaukskerla fjarlægir egg sefsöngvara
áður en hún verpur eigin eggi í hreiðrið.3
4. mynd. Dvergkrákungurinn á Nýju-
Kaledóníu er flestum dýrum leiknari við
að móta og nýta sér verkfæri úr framand-
legum efnum. Myndin er af frímerki frá
Nýju-Kaledóníu.