Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 49

113
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Náttúrufræðingurinn 77 (3–4), bls. 113–115, 2009
Margir hafa af því ánægju að ganga
um malarfjörur og huga að falleg-
um smásteinum, sem þar kunna
að leynast. Á mörgum stöðum eru
klettar og sjávarbakkar ofan við
slíkar fjörur. Stundum nær brim
að skola þaðan lausu efni, en vatn
og vindar veðra líka þessa bakka
og þá koma víða fram í dagsljósið
ýmsir atyglisverðir steinar. Ár og
lækir eru líka iðnir við að bera til
sjávar ofan úr fjöllum ýmsa skraut-
lega steina. Síðan tekur sjórinn við,
sverfur í burtu skarpar eggjar og
slípar og fágar þessa smásteina.
Sumir kunna að láta sér nægja að
hafa ánægju af að eignast litfagr-
an skrautstein, en aðrir hafa líka
áhuga á að vita meira um steininn
sem þeir fundu í fjörugrjótinu.
Fróðlegt er að skoða hvernig
öldurót við sjávarströnd myndar
steinvölu úr skarphyrndu smágrjóti.
Að finna og tína fallega smásteina í malarfjöru
Um leið og smágrjótið er á ferðinni
upp og niður hallandi ströndina
nýst það saman og skarpar brúnir
sverfast af því (7. og 8. mynd). Tvær
megingerðir af steinvölum eru
mest áberandi. Önnur er egg- eða
kúlulaga en hin þunn og flöt. Flötu
steinvölurnar hafa flestar myndast
úr þunnum flögum af lagskiptu
grjóti. Egg- eða kúlulaga steinvölur
velta upp og niður undan öldum á
ströndinni, en flötu steinvölurnar
velta sjaldnast heldur ýtast upp og
niður fjöruna.
Svarfið sem myndast við slípun
á steinvölum á sjávarströndum
verður að sandi, þannig að þar
verður fjaran smám saman blanda
af sjávarmöl úr steinvölunum og
sandi. Þegar tímar líða og ef ekki
bætist við meira af steinbrotum
fara steinvölurnar minnkandi og
eyðast að lokum, þannig að eftir
3. mynd. Mosaagat. Ljósm./Photo: Hjálmar
R. Bárðarson.
2. mynd. Steinn úr lagskiptu kalsedóni.
Ljósm./Photo: Hjálmar R. Bárðarson.
1. mynd. Steinn úr lagskiptu kalsedóni.
Ljósm./Photo: Hjálmar R. Bárðarson.
Steinvölur
Hjálmar R. Bárðarson
verður sendin malarströnd. Það
er því öldurótið sem bæði myndar
steinvölurnar og eyðir þeim.
Allir steinarnir á þessari síðu
og þeirri næstu voru tíndir upp
í fjörum á Austfjörðum. Flestir
þeirra voru fægðir með slípiefni
í snúningstromlu, en form þeirra
er þó óbreytt frá því þeir fundust
á sjávarströndinni. Steinarnir á
1. og 2. mynd eru úr lagskiptu
kalsedóni. Steinarnir á 3. og 4.
mynd kallast mosaagat vegna þess
að inni í steinunum er eins og hafi
lokast inni mosagróður, en svo er
þó ekki. Mosaagat er afbrigði af
agati með innlyksum af berggrænu
(seladóníti) eða klóríti. Steinninn
á 5. mynd er gerður úr lagskiptu
agati, sem er afbrigði af kvarsi, og
á 6. mynd má sjá samsafn smá-
steina sem allir fundust í fjörumöl
á Austfjörðum.