Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 8

Náttúrufræðingurinn
72
með fervikagreiningu (analysis of
variance), stigskipt eftir litnunar-
hópum (tvílitna fjalldrapi, þrílitna
blendingar og ferlitna ilmbjörk) og
einstaklingum innan hvers hóps.
Talning afbrigðilegra frjókorna
Um það bil þúsund frjókorn frá
hverju tré/runna voru skoðuð og
öll afbrigðileg frjókorn talin, flokk-
uð og skráð. Jafnframt var metið
hvort frávik frá eðlilegu útliti teldist
„vansköpun“, þ.e. frávik sem orðið
hefur við myndun frjókornsins eða
„skemmd“ sem líklega hefur orðið
síðar. Í ellefu tilvikum þar sem
frjókornum af sama einstaklingi var
safnað bæði vorið 2004 og 2005 var
talið í báðum sýnunum.
Niðurstöður
Meðalþvermál ilmbjarkarfrjókorn-
anna í þessari rannsókn var 24,2 µm
en fjalldrapa frjókornanna 20,4 µm
(1. tafla). Meðalþvermál frjókorna
af þrílitna blendingum var minnst,
eða 20,1 µm. Fervikagreining sýndi
marktækan mun á meðalþvermáli
litnunarhópa (P = 0,013). Tukey’s
HSD samanburðarpróf sýndi að
munurinn milli ilmbjarkar og fjall-
drapa annars vegar og milli ilm-
bjarkar og blendinga hins vegar var
marktækur (P < 0,001), en munur
á milli þrílitna blendinga og fjall-
drapa var ekki marktækur. Stærðin
var normaldreifð innan hvers hóps
(ilmbjarkar, fjalldrapa og blendinga)
og töluverð skörun milli þeirra (3.
mynd a).
Sömu próf voru notuð til að
meta meðal dýpt frjópípugatsins (3.
mynd b) og leiddu í ljós að munur
var marktækur milli ilmbjarkar og
fjalldrapa en ekki milli ilmbjarkar og
blendinga. Hlutfall milli þvermáls
og frjópípugats (D/P) var lægst
meðal blendinganna, munur milli
hópa var marktækur en skörun á
stærðardreifingu mikil (3. mynd
c). Samanburður á stærð frjókorna
ellefu einstaklinga vorið 2004 við
stærð frjókorna sömu einstaklinga
vorið 2005 leiddi ekki í ljós neinn
marktækan mun, hvorki á þvermáli
né dýpt frjópípugats.
Ekki komu fram skýrar vísbend-
ingar um mismunandi stærð frjó-
kornanna eftir landshlutum. Aðeins
fáir einstaklingar úr hverjum litn-
unarhópi komu frá hverju skóglendi
svo að takmarkaðir möguleikar
voru á frekari greiningu eftir upp-
runastað.
Afbrigðileg frjókorn
Um það bil eitt þúsund frjókorn í
hverju sýni voru skoðuð með tilliti
til þess hvort útlit þeirra viki frá því
sem telja má dæmigert fyrir birkifrjó-
korn. Þegar þessi frávik voru flokk-
uð kom í ljós að algengasta missmíði
á frjókornunum var að frjópípugöt
voru fjögur í stað þriggja. Um 88% af
heildarfjölda frjókornanna voru talin
„eðlileg“, þ.e. þau voru heil, hnöttótt,
yfirborðið slétt og þau höfðu þrjú
frjópípugöt. Um 6% frjókornanna
voru talin „skemmd“, annaðhvort
af umhverfisástæðum eða meðferð
sýnanna. Þar með voru talin skorpin,
brotin og flöt frjókorn. Önnur 6%
frjókornanna voru talin „vansköp-
uð“. Þar voru talin öll frjókorn sem
ekki höfðu þrjú frjópípugöt auk
þeirra sem höfðu þykkildi á vegg
eða voru samvaxin. Þessir gallar
á frjókornum skiptust misjafnlega
niður eftir litningafjölda (4. mynd).
3. mynd. Stærðardreifing birkifrjókorna
eftir litningafjölda. a: Þvermál, b: Dýpt
frjópípugats og c: Hlutfallið milli þvermáls
og frjópípugats. – Frequency distribution of
Betula pollen diameters by ploidy groups.
a: Diameter, b: Pore-depth, c: D/P ratio.
Red: Betula nana, green: B. pubescens,
blue: hybrids.
14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34
T
í
ni

vermál frjókorna ( m)
Fjalldrapi
Ilmbjörk
Blendingar
a
0 1 2 3 4 5 6
Tí
ni

D pt frjópípugats ( m)
b
2 4 6 8 10 12 14 16
Tí
ni

Hlutfall vermáls/d ptar frjópípugats (D/P)
c
1. tafla. Meðalstærð frjókorna. – Mean sizes of pollen.
* Milli trjáa/runna. – Among individual trees/shrubs.
Tegund og litningafjöldi
– Species and chromosome
number
Fjöldi trjáa
– No. of trees
Fjöldi
frjókorna
– No. of pollen
grains
Þvermál D (µm)
– Diameter
meðaltal SD*
(mean -x̄)
Frjópípugat P (µm)
– Pore depth
meðaltal SD*
(mean -x̄)
D/P-hlutfall
– D/P proportion
meðaltal SD*
(mean -x̄)
Fjalldrapi - B. nana 28 31 3998 20,4 1,6 2,2 0,2 9,5 0,9
Blendingar - hybrids 42 22 2828 20,1 1,3 2,8 0,4 7,5 1,0
Ilmbjörk - B. pubescens 56 39 5023 24,2 1,5 2,8 0,3 8,8 0,9