Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 13

77
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
rándýrum á bráð, sem þeir sjálfir
ráða ekki við, í von um að njóta
leifanna. Eins vísa þeir stundum
rándýrum, svo sem úlfum, tófum
eða kattardýrum, á hræ dýra með
of þykkt skinn til að hrafnarnir
komist að holdi þeirra.
Í sömu heimild2 er annað dæmi
um mark vissa hegðun hrafna,
sem vissulega staðfestir félags eðli
þeirra en kannski ekki rökhugsun:
Ökumaður á leið um þurra auðn í
Kaliforníu ók þar að sem heljarstór
geymir stóð við veginn, með vatni
til að dæla á vatnskassa bifreiða sem
ofhitnað hefðu undir eyðimerkur-
sólinni. Neðan úr geyminum var
stútur með láréttum armi á krana
sem veitti vatni úr geyminum þegar
arminum var ýtt niður.
Maðurinn tók eftir einhverju
óvenjulegu umstangi hjá vatns-
geyminum. Þegar nær dró sá hann
hrafn vega salt á kranaarminum og
ýta honum niður með eigin þunga.
Og undir bununni baðaði annar
hrafn út vængjum og fótum í sval-
andi steypibaði!
Svartkráka (Corvus corone) líkist
hrafni en er minni. Um hana skráir
David Attenborough þetta:
Kannski nota engir fuglar sér hag-
ræði borgarlífsins betur en svart-
krákurnar sem búa í Japan. Mikið
er um fugla af þessari tegund í
fjöllum og skógum Japans, en þeir
hafa líka tekið sér bólfestu í borg-
til að reyna að nota ísmola eða
brotna ljósaperu. Slíkir hlutir raðast
ekki saman með þeirri hreiðurgerð-
artækni sem fuglinum er eðlislæg,
og fljótlega kennir reynslan honum
að velja rétt efni í hreiðrið. Ýmsir
smáfuglar rata hins vegar af eðlis-
hvöt á rétt efni til hreiðurgerðar.4
Lengi vanmátu menn skynsemi
fuglanna af því að heilabörkurinn,
sem er jafnan því stærri hluti heil-
ans í spendýrum sem þau teljast
skynugri, er lítt þroskaður í fuglum.
Nú þykjast menn sjá að gáfur fugla
tengist öðrum hluta heilans, sem er
til dæmis áberandi í hröfnum.b
Talnaglöggir fuglar
Einn mælikvarði á greind dýra
er hæfni þeirra til að telja. Þekkt-
ur þýskur atferlis fræð ingur, Otto
Koehler, var til loka síðari heims-
styrjaldar prófessor þar sem þá
var Königs berg í Þýskalandi en
heitir nú Kalíníngrad í Rúss landi,
á milli Póllands og Litháens. Árið
1943 prófaði Koehler tölvísi tíu ára
gamals einka hrafns síns, sem Jakob
hét. Hann sýndi honum skálar með
mismörgum blettum á lokinu, lét
mat í eina skálina og lagði á hana
lok þar sem Jakob sá til, ruglaði
svo innbyrðis stöðu skálanna án
þess að krummi sæi. Jakob rataði á
rétta skál með allt að sjö blettum.2
Öðrum mun hafa tekist að kenna
tömdum páfagauk að telja upp að
átta.
Sumir fuglar verpa ákveðnum
fjölda eggja í hreiðrið – mismörgum
eftir tegund – og hætta svo. Ef egg
er fjarlægt á varptíma verpur kerlan
nýju í staðinn, en ef aukaeggi er
laumað í hreiðrið hættir hún að
verpa þegar réttum fjölda er náð.
Þarna verður fjöldaskynið kannski
rakið til greiningar á formi fremur
en til tölfræði. Fuglinn hefði þá á
einhvern hátt í huganum mynd af
því hvernig fullorpið hreiður á að
líta út. Gaukskerlan færir sér þetta í
nyt þegar hún fleygir eggi úr hreiðri
verðandi fósturforeldra áður en hún
verpur sínu eggi (3. mynd).3
um. Árið 1990 uppgötvuðu krák-
ur sem bjuggu í borginni Sendai
einhvern veginn að grænu kúlur-
nar sem héngu í limi val hnotu-
trjáa meðfram nokkrum strætanna
höfðu inni að halda bragðgóða
hnetukjarna. En þótt þær séu
með sterkt nef miðað við krákur
almennt, voru þær ófærar um að
brjóta skurnina. Ekki brotnuðu
hneturnar heldur þótt þær væru
látnar falla til jarðar úr lofti, en
þeirri tækni beita krákurnar við
að brjóta skurn eða skeljar utan af
öðru góðgæti. Umferðin á borgar-
strætunum færði þeim lausnina.
Nokkrar krákur bíða við um-
ferðar ljós við einhver gatnamót
með valhnetu í nefinu. Þegar
rauða ljósið kviknar fljúga þær
niður og láta hnet urnar fyrir fram-
an bílana. Svo kemur grænt ljós,
bílarnir aka yfir hneturnar, og
þegar rautt ljós kemur að nýju
stökkva krákurnar út á götuna og
tína upp kjarnaagnirnar, áður en
bílarunan leggur af stað á ný.3
Erfiðara er að átta sig á greind
fugla en spendýra, til dæmis apa
eða höfrunga, þar sem margt í fari
fuglanna er samsett úr meðfæddri
eðlisávísun og reynsluþekkingu á
annan hátt en hjá spendýrum. Blá-
hrafn (Corvus frugilegus) og dverg-
kráka (C. monedula) raða til dæmis
greinum og grasviskum saman í
hreiður með fastmótuðum hreyf-
ingum sem greinilega mótast af
eðlishvöt. En óreyndur fugl kann
ekki að velja efni í hreiðrið og á
b Með endurskoðun sem nú fer fram á gerð og hlutverki fuglsheilans hafa svæði hans verið afmörkuð öðruvísi en áður og að hluta hlotið ný fræðiheiti. Sá partur
heilans þar sem helstu gáfnamiðstöðina virðist vera að finna kallaðist áður hyperstriatum en í nýjum ritum kemur hugtakið hyperpallium æ oftar fyrir.
2. mynd. Útbreiðsla hrafns.1