Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 12

Náttúrufræðingurinn
76
Örnólfur Thorlacius
Greind hrafna
og fleiri hröfnunga
Það vefst fyrir mörgum að skilgreina greind manna. Ekki tekur betra við
þegar skýra á og mæla greind dýra. Mörgum þeirra er eðlislæg ýmis
hegðun sem við verðum að læra af öðrum. Þegar frá eru talin félagsskordýr,
eins og termítar, maurar og býflugur, lifa flest skordýr alla ævina án þess að
sækja reynslu til annarra einstaklinga sinnar tegundar, lifa raunar mörg frá
lirfustigi til æviloka án þess að lífsbrautir skerist nema við kynæxlun. Samt
er ljóst að skordýr – og raunar önnur dýr með mun einfaldara taugakerfi –
geta lært af reynslunni, þótt varla megi greina merki um ályktunargáfu.
Orðheppinn enskur líffræðingur sagði eða skrifaði eitthvað á þessa
leið, þegar hann tók aftur staðhæfingu sem reyndist röng og varð að þola
glósur kollega sinna: „Jafnvel amaba getur lært, því skyldi ég ekki geta
það?“ Og um sæfífla, heilalaus holdýr fastvaxin á sjávarbotni með þétt-
riðið tauganet í kransi af örmum kringum munnop, hef ég lesið að þeir
hafi í fyrstu stungið upp í sig jafnt þerripappírssnifsum og matarörðum
er að örmum þeirra voru rétt. Síðan hafi dýrin lært að hafna pappírnum,
en reynslan hafi einskorðast við einn eða fáa arma og aðrir hlutar arma-
kransins hafi þurft sérstaka kennslu í matsmökkun. Mætti því segja að hér
viti vinstri höndin ekki hvað sú hægri gjörir.
Klókir krummar
Hrafninn (Corvus corax) er stærst-
ur spörfugla, eða í það minnsta
þyngstur. Hrafnar hafa, ásamt
nokkrum öðrum hröfn ung um og
stórum páfagaukum, stærstan heila
allra fugla miðað við líkamsmassa,
og standast í þessu samanburð við
mörg spendýr, þar með prímata
(1. mynd).
Hrafninn hefur víða þokað af
þéttbýlum svæðum undan ágangi
manna en er engu að síður varp-
fugl – og víðast staðfugl – víðar
en nokkur fugl annar, um mestallt
norðurhvel jarðar – í Evrasíu norðan
frá Skandinavíu og Síberíu suður til
Miðjarðarhafslanda og Tyrklands
og í Atlasfjöllum nyrst í Afríku.
Vestanhafs verpur hrafninn norðan
frá Grænlandi, Alaska og Kanada
suður til Mið-Ameríku (2. mynd).1
Til er fjöldi sagna af hátterni
hrafna sem taldar hafa verið til
marks um greind og álykt unar gáfu
fuglanna:2 Veiðimaður á norðurslóð
í Norður-Ameríku gengur fram á
hrafn sem liggur með lappirnar
upp eins og dauður væri hjá hræi af
bjór. Dýrafræðingur sem klöngrast
upp kletta til að merkja hrafnsunga
í hreiðri verður að þola hríð af
steinum sem foreldrarnir losa úr
berginu og láta dynja á honum, og
hávært krunk hrafns í óbyggðum
vesturheims vekur athygli manns
á púmu sem er að læðast kringum
hann.
Þeir sem þekkja gleggst til hrafna
benda á að þessi dæmi staðfesti
ekki rökhugsun eða ályktunargáfu
fuglanna. Hrafnar taka upp á ýms-
um leikjum og kúnstum, þannig
að krummi sem leggst upp í loft
hjá dauðu dýri er kannski ekki að
látast vera dauður til að veiðimenn
eða rándýr álykti að skepnan hafi
verið eitruð svo fuglinn fái að búa
einn að hræinu. Hrafnar eiga til
að róta ýmsu lauslegu yfir þann
eða þá sem áreita þá án þess
að umhyggja fyrir eigin afkvæm-
um sé þar að baki. Og hrafninn
sem krunkaði yfir manninum og
púmunni ætlaði líklega alls ekki
að bjarga honum. Þvert á móti
hefur hann sennilega verið að vísa
villidýrinu á manninn. Þess eru
nefnilega dæmi að hrafnar vísi
Náttúrufræðingurinn 77 (3–4), bls. 76–80, 2009
1. mynd. Stærð heila- og líkamsstærðar fer saman innan nokkrurra dýrahópa, en miðað við
aðra hópa hafa prímatar ívið stærri heila. Sumar hröfnunga og páfagaukategundir eru fyrir
ofan meðaltalslínu fugla og falla betur að meðaltalslínu spendýra og jafnvel prímata.6