Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 9

73
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Þrílitna blendingar skáru sig úr en
sá munur sem kom fram á fjalldrapa
og ilmbjörk var ekki marktækur.
Umræða
Stærð frjókornanna
Í þessari rannsókn var meðalþver-
mál fjalldrapafrjókorns 20,4 µm og
ilmbjarkarfrjókorns 24,2 µm. Ef þær
tölur eru bornar saman við aðrar
mælingar4,9,10 á frjókornum þessara
tegunda kemur í ljós að ilmbjark-
arfrjókornin eru mjög nálægt því
sem oftast hefur mælst en fjall-
drapafrjókornin eru stærri en sam-
bærilegar mælingar hafa áður sýnt
(5. mynd). Við viljum ekki leggja
mikla áherslu á beinan samanburð
milli mismunandi rannsókna vegna
þess að munur á meðferð frjókorn-
anna getur haft áhrif á stærð þeirra.
Hins vegar er óhætt að bera saman
stærð frjókorna mismunandi teg-
unda sem fengið hafa sömu meðferð
í hverri rannsókn. Ef reiknað er
hlutfall meðalþvermáls ilmbjark-
arfrjókorna og fjalldrapafrjókorna í
hverri rannsókn um sig kemur í ljós
að stærðarmunurinn hefur mælst
á bilinu 20–50%. Í rannsókninni
sem hér er sagt frá var þessi munur
aðeins 19%, eða lægri en í flestum
öðrum rannsóknum eins og einnig
má lesa úr 5. mynd.
Ástæðan fyrir því að minni mun-
ur er á frjókornum tegundanna
í þessari rannsókn en mörgum
öðrum gæti tengst aðferðinni sem
notuð var til þess að greina trén til
tegunda. Þegar tré og runnar eru
valin eftir útliti til þess að nota þau
í rannsóknum verður að forðast
einstaklinga með blandað útlit. Ef
ekki er hægt að segja með fullri
vissu hvort runni er fjalldrapi eða
ilmbjörk þá er hann ónothæfur í
rannsóknina. Með því að láta litn-
ingafjölda skera úr um tegund er
hægt að nota hvaða einstakling
sem er. Í rannsókn okkar voru því
margar plöntur sem höfðu blandað
útlit. Ægir Þór Þórsson11 hefur unn-
ið kvarða fyrir útlit birkiplantna þar
sem einkunnir eru gefnar fyrir vaxt-
arlag og lögun laufblaða. Á þeim
kvarða fær dæmigerður fjalldrapi
einkunnina 0 en dæmigerð ilmbjörk
einkunnina 13. Í rannsókninni sem
hér er sagt frá var meðaleinkunn
tvílitna fjalldrapaplantna 1,0 en fer-
litna ilmbjarka 7,6. Erfðablöndun
er líklega ástæða þess að meðalein-
kunnir eru hærri fyrir fjalldrapa og
lægri fyrir birki en búast mætti við.
Erfðablöndun (e. introgression)
getur fært eiginleika milli tegund-
anna með tegundablöndun11 og
bakvíxlun þegar blendingar æxlast
við einstaklinga af annarri hvorri
foreldrategundinni.
Dýpt frjópípugatsins er einkenni
sem einnig hefur verið notað til þess
að aðgreina frjókorn ilmbjarkar og
fjalldrapa í sýnum úr mó eða vatna-
seti. Hlutfallslega hafa ilmbjarkar-
frjókornin meiri og þykkari umgjörð
um hvert frjópípugat og með því að
reikna hlutfallið milli þvermáls og
gats (D/P) fæst vísbending um það
hvort frjókorn er frá fjalldrapa eða
ilmbjörk.9 Í okkar niðurstöðum er
D/P-hlutfall vissulega mismunandi
hjá tegundahópum en skörunin er
hlutfallslega meiri en skörun þver-
málsins (3. mynd c).
Frjókorn blendinganna
Sérstakur gaumur var gefinn að
frjókornum blendinganna. Einhvern
0.00
0.05
0.10
0.15
0.20
0.25
0.30
0.35
0.40
0.45
0.50
14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34
H
lu
tfa
ll
vermál ( m)
5. mynd. Stærðardreifing birkifrjókorna úr nokkrum eldri rannsóknum4,9,10 borin saman
við stærðardreifingu birkifrjókorna í þessari rannsókn. Fjalldrapafrjókorn eru sýnd með
rauðum lit en ilmbjarkarfrjókorn með grænum. Ferlar úr þessari rannsókn eru dregnir
með breiðum línum, fjalldrapi rauður, ilmbjörk græn og blendingar bláir. – Size frequency
distribution of Betula pollen from various papers4,9,10 compared to the present study.
Pollen of B. nana is shown in red and B. pubescens in green. Curves from the present
study are in heavy lines; diploid B. nana in red, tetraploid B. pubescens in green and
triploid hybrids in blue.
0.00
0.02
0.04
0.06
0.08
0.10
0.12
0.14
0.16
0.18
Fjalldrapi Blendingar Ilmbjörk
H
lu
tf
a
ll
a
f
ö
llu
m
f
rj
ó
k
o
rn
u
m

skemmd
vansköpuð
4. mynd. Hlutfall afbrigðilegra frjókorna eftir litnunarhópum. – Proportion of abnormal
pollen according to ploidy groups.