Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 35

99
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
hvelfdur hellir, 22 m á lengd en um
12 m víður yst. Mold er á gólfi og
ljóst að þar hefur sauðfé haft afdrep
þótt óvíst sé hvort um gamlan fjár-
helli sé að ræða. Í hellabók sinni
frá 19908 segir Björn Hróarsson að
skammt frá Maríuhellum sé lítill
hellir sem nefndur sé Jósefshellir
og oftast talinn með Maríuhellum. Í
hellabókinni frá 20069 nefnir Björn
þennan helli Vífilsstaðahelli en þar
er Jósefshellir horfinn úr hellatali.
Örnefnaflækja
Af ofanrituðu sést að óvissa er um
nöfn hellanna. Hér er að mestu fylgt
lýsingu Guðlaugs R. Guðmunds-
sonar10 en einnig var farið á vett-
vang með Svani Pálssyni, sem er
fæddur í Urriðakoti 1937 og þekkir
öllum betur örnefni á þessum slóð-
um. Guðlaugi og Svani ber saman
um nafngiftir hellanna þriggja en
hvorugur þeirra kannast við Jósefs-
helli. Samkvæmt lýsingu Björns
Hróarssonar frá 20069 og hnitum
sem hann gefur upp, slær hann sam-
an Vífilsstaða- og Urriðakotshellum
og nefnir einu nafni Urriðakotshelli.
Um Draugahelli er hann sammála
Svani og Guðlaugi en hellinn sem
hann nefnir Jósefshelli í bók sinni
frá 19908 kallar hann Vífilsstaðahelli
í stóru hellabókinni frá 2006, sem
fyrr er greint9. Enn annar skiln-
ingur kemur fram í örnefnaskrá
Vífilsstaða frá 1991; þar er Vífils-
staðahellir nefndur Maríuhellir en
Urriðakotshellir kallaður Jósefshell-
ir.13 Þessari örnefnaskrá ber ekki
saman við eldri skrár og virðist hér
komið dæmi um nýlega örnefnaþró-
un því engar heimildir finnast um
Jósefshelli fyrr en 1990. Upphaflega
virðist Maríuhellanafnið hafa átt
við fjárhellana tvo sem kenndir eru
við Vífilsstaði og Urriðakot. Seinna
bætist Draugahellir í hópinn enda
í raun hluti af sömu hellasamstæðu.
Örnefnið er líklega ungt og sést ekki
á prenti fyrr en undir lok 20. aldar.
Að lokum kemur fjórði hellirinn til
sögunnar, kenndur við Jósef, enda
réttlætismál að eigna honum helli
nálægt hellum eiginkonu sinnar.
Niðurstöður
Helstu niðurstöður þessarar grein-
ar eru þær að Búrfellshraun við
Hafnarfjörð sé stærra en áður hefur
verið talið og eru færð rök fyrir
því. Hraunflóð virðist hafa fallið til
Straumsvíkur en nú er sú hraun-
tunga að mestu hulin yngri hraun-
um. Rannsóknir benda þó til að
Selhraun 1 sunnan Straumsvíkur sé
hluti Búrfellshrauns. Saga Búrfells-
gossins er rakin og henni skipt upp
í fjóra þætti. Birt er nýtt kort af
Maríuhellum og reynt er að greiða
úr örnefnaflækju sem þeim tengist.
Hér er um einn þrískiptan hraun-
rásarhelli að ræða og stakan helli,
Jósefshelli, þar skammt frá. Nafnið
Maríuhellar virðist hafa fest við
þá þegar þeir voru eign Maríu-
kirkjunnar og klaustursins í Viðey.
Örnefnið er því gamalt og gæti verið
frá 13. öld.
6. mynd. Í Draugahelli. – The dark interior of Draugahellir, the Ghost Cave. Ljósm./Photo:
Árni Hjartarson.
7. mynd. Hellakönnuður kemur upp úr þröngum inngangi Draugahellis. – A pioneer in the
Draugahellir entrance. Ljósm./Photo: Árni Hjartarson.