Ægir - 01.04.2013, Page 28

28
Héðni hugleikin en hann vildi
kaupa 200 plastkassa frá fyrir-
tækinu Strömberg í Noregi og
setja í steisinn á Héðni árið
1962. Hann sótti um styrk til
að gera þessa tilraun með
kassana en Fiskimálasjóður
hafnaði umsókninni. Taldi „of
mikla vinnu felast í kassavæð-
ingunni.“ Seinna var svo
stofnað til nefndar um málið,
sem hét Kassavæðingarnefnd.
Þarna segir Jón Ármann hafa
verið að verki Sverrir Júlíus-
son og Björn Jónsson, áhrifa-
menn, „en ekki svo mjög
framsýnir um betri meðferð á
afla og auknum verðmætum.
Fáum árum seinna keyptum
við 200 plasttunnur frá Aust-
ur-Þýskalandi fyrir milligöngu
Arnars Erlendssonar. Við vild-
um salta síld í þær. Það kom
kolsvart nei frá Síldarútvegs-
nefnd. Engin fordæmi voru
fyrir því að salta síld í plast-
tunnur. Trétunnur þóttu það
eina sem var nothæft við síld-
arsöltunina. Þetta mál komst í
blöðin og mikil skömm þótti
fyrir Síldarútvegsnefnd síðar
að hafna þessu. Menn sem
unnu við síldarsöltun mundu
glögglega eftir risastöflum af
tómum trétunnum og öllu
umstanginu við útvötnun.
Þeir sem sáu trétunnurnar
sem eina kostinn við þessa
verkun héldu því fram að
síldin þyrfti að „anda“ og það
gerði trétunnan, en alls ekki
plasttunnan. Löngu seinna
varð svo Síldarútvegsnefnd að
gefa sig og þeir sem til þekkja
vita það að síld og hrogn eru
söltuð með afburða árangri í
plasttunnum og hefur verið
íslenskum síldarútvegi engan
veginn til tjóns.“
Síldveiðar við Svalbarða
Í lok samtalsins rifjar Jón Ár-
mann upp síldveiðar á Héðni
við Svalbarða. „Árið 1968 fór-
um við á miðin norður og
vestur af Svalbarða enda var
norsk-íslenska síldin hætt að
veiðast á Íslandsmiðum eins
og áður segir. Það voru
nokkrir tugir íslenskra skipa
sem fóru á þessi norðlægu
mið. Merkilegast þótti mér að
sjá rússnesku smáskipin sem
voru um 250 til 300 tonn að
stærð. Vegna klunnalegs lags
á þeim kölluðu menn þau
„hrúta“. Með þeim í för voru
gríðarlega stór móðurskip.
Þessi skip voru augljóslega
mjög vanbúin að flestu leyti
og gekk þeim illa á þessum
veiðum.
Um borð hjá okkur var
maður sem var sérfræðingur í
meðferð og varðveislu á síld,
efnafræðingur að mennt og
hét Jóhann Guðmundsson.
Hann var bróðir verkalýðs-
leiðtogans Guðmundar
„Jaka“. Við vorum með nokk-
ur hundruð tunnur til að salta
í og ég minnist þess að við
áttum þá eitt stærsta kast sem
sögur höfðu þá farið af. Kast-
ið var vel yfir 800 tonn. Við
fylltum Héðinn og umtalsvert
magn fór um borð í Óskar
Halldórsson og slatti í tvö
önnur skip.
Þarna sýndi sig vel hvað
dælingin var gott tæki. Ekki
þrengdi neitt sérstaklega að
síldinni þannig að hún dræp-
ist og sykki á bólakaf og við
yrðum þá að bjarga skipinu
með því að skera nótina. Við
dældum því síldinni sem var
lifandi í nótinni létt upp í
skip og þannig losaði hún sig
við rauðátuna. Þetta tryggði
gæði hráefnisins bæði til sölt-
unnar og með sjókælingu.
Þessi ferð tókst mjög vel.
Þökk sé sjókælingunni þá var
síldin góð til söltunnar eftir
fimm daga siglingu frá mið-
unum.
Ég hafði meðferðis í túrinn
á Svalbarðarmiðin 16 mm
kvikmyndvél og myndaði
mikið. Öll veiðin og vinnslan
um borð sem ég myndaði er
nú komin á safn og hefur
meðal annars verið sýnd í
Ríkissjónvarpinu.
Áhrifin frá þessum veiðum
á miðunum við Svalbarða
urðu þau að skipin sem not-
uð voru við síldveiðar urðu
stærri og sjókæling var sett
um borð í þau. Svona gátum
við verið til fyrirmyndar hér á
landi en ég er hræddur um
að þetta sé flestum gleymt í
dag.
Við vorum með nýtt öflugt
asdick-tæki um borð í Héðni.
Langdrægni þess var allt að
3.000 metrum og geisli frá
því gat fylgt síldinni frá yfir-
borði og niður 90 gráður.
Þetta tæki gerði okkur kleift í
fyrsta sinn að fylgjast með
hreyfingum síldarinnar frá yf-
irborði og að botni eða það
djúpt sem síldin kafaði. Það
kom í ljós að síldin fer að
minnsta kosti 200 metra í
einni lotu. Þetta var þá algjör-
lega óþekkt þó menn vissu
að hún kafaði mjög djúpt.
Þetta getur hún vegna þess
að sundmagi hennar er „klof-
inn“, tekur ekki loft í sig eins
og t.d. hjá karfanum, ufsa og
þorski. Síldin flýtur því ekki
við yfirborðið þegar hún
drepst eins og flestir aðrir
fiskar gera.“
Æ G I S V I Ð T A L I Ð
Jón Ármann ásamt eiginkonu sinni Ólöfu Ágústu Guðmundsdóttur.