Öldrun - 01.05.2007, Blaðsíða 11

11
ÖLDRUN – 25. árg. 1. tbl. 2007 www.oldrun.net
ans, en þessa ástæðu má einnig tengja umræðu Amerys
um angistina yfir sífellt harðnandi straumi tímans. Gegn
ógn dauðans færir Cíceró eftirfarandi rök: „Hann ber að
virða að vettugi ef hann slekkur vitundina fyrir fullt og allt,
en þeim sem trúa því að hann búi henni einhvers staðar
eilíft líf ber að fagna honum. Ekki er um þriðja kostinn
að ræða.“15 Sjálfur trúir hann því að sálin sé ódauðleg og
hlakkar til að hitta fyrir bæði ástvini og ýmis stórmenni
þegar þar að kemur. „En ef nú sú trú mín er röng að sál
mannsins sé ódauðleg, þá er mér ljúft að skjátlast og vil
ekki láta svipta mig þeirri hugþekku tálsýn unz yfir lýk­
ur.“16 Æðruleysi Cícerós gagnvart dauðanum tengist
einnig hugmynd hans um sívaxandi andlegan þroska æv­
ina á enda: „Líkt og átak þarf til að slíta óþroskaða ávexti
af trénu en þeir falla sjálfkrafa til jarðar er þeir hafa náð
fullum þroska, þannig eru ungir menn sviptir lífi með valdi
en öldungurinn deyr er fullum þroska er náð. Ég fyrir mitt
leyti fagna því, og er dauðinn nálgast finnst mér ég kom­
inn í landsýn þar sem ég muni innan tíðar taka höfn að
lokinni langri sjóferð.“17
Ályktanir
Hvert hafa þessar hugleiðingar leitt okkur? Mér virðist
að málsvörn Cícerós fyrir ellina feli í sér sterk rök fyrir því
að öldrun geti verið farsæl og einnig vísbendingar um hvað
stuðli helst að farsælli öldrun. Þeir eldast farsællega sem
eiga sér raunveruleg hugðarefni og sinna þeim af krafti.
Hugðarefnin þurfa helst að nýta þá hæfni sem aldraðir búa
yfir og geta þroskað með sér svo lengi sem þeir lifa. Meðal
slíkrar hæfni eru viska og dómgreind, en líka hvers kyns
andleg iðja, samræður, listir og handverk. Farsæl öldrun
veltur einnig á því að fólk sé sátt við eigin líkama og ekki
fast í neins konar fortíðarþrá. Loks einkennist farsæl öldr­
un af æðruleysi gagnvart dauðanum, hvort sem það bygg­
ist á trú eða skynsemi.
Það sem ef til vill vantar inn í þessa mynd er mikilvægi
góðra félagslegra tengsla annars vegar og góðrar teng­
ingar við sjálfan sig hins vegar. Rannsóknir sýna að þeir
sem lifa og hvað lengst og eru virkastir fram í andlátið er
fólk sem á traustan vinahóp og hefur löngun til að læra
nýja hluti.18 Einnig eru vísbendingar um að ekki sé hægt
að stytta sér leið að hamingjunni í gegnum yfirborðslega
ánægju sem fæst til dæmis af því að borða sætindi, njóta
kynlífs án ástar, versla eða horfa á sjónvarpið, heldur verði
hver og einn að finna og virkja sína eigin drifkrafta. Bertr­
and Russell sagði í sjálfsævisögu sinni að þrjár ástríður
hafi knúið sig áfram í lífinu: Ástarþrá, þekkingarþrá og
óbærileg samúð með þjáningum annarra. Þegar þessir
drifkraftar réðu ferðinni fannst honum án efa að líf hans
snerist um það sem máli skipti og að hann ætti skilið þá
vellíðan sem fólst í því að fá það sem hann þráði. Sú vellíð­
an sem felst í svölun yfirborðslegra eða tilbúinna langana
er hins vegar innantóm; hún leiðir til þunglyndis og ang­
15 Um ellina, bls. 78.
16 Um ellina, bls. 88.
17 Um ellina, bls. 80.
18 John W. Rowe og Robert L. Kahn, Successful Aging (New York:
Pantheon Books, 1998).
istar yfir tilgangsleysi lífsins. Á endanum getur það ráð­
ið úrslitum um farsæla öldrun að eiga sér raunverulegar
ástríður eða hugðarefni og sinna þeim eftir því sem mögu­
legt er. Nauðsynlegt skilyrði þessa er að hver og einn hafi
svigrúm og tækifæri til að rækta eigin áhugamál og jafnvel
uppgötva ný. Aðeins þannig geta drifkraftar hvers og eins
fengið að njóta sín svo lengi sem hann lifir, því það sem
hentar einum vel og veitir honum lífsfyllingu getur verið
tilgangsleysi og leiðindi í augum þess næsta.
Skilyrði farsællar öldrunar („successful aging“) hafa á
síðustu áratugum orðið æ umsvifameira viðfangsefni rann­
sókna í öldrunarfræðum.19 Slíkar rannsóknir eru að hluta
til empirískar en felast einnig í tilraunum til að útskýra
hvað skuli teljast farsælt eða eftirsóknarvert líf á efri árum.
Ólík sjónarmið hafa komið fram í því efni. Um 1960 var (í
fullri alvöru) sett fram kenning um að farsæl öldrun felist
í því að draga sig í hlé og lifa friðsælu og áreynslulausu
lífi. Upp úr 1970 komu nýjar kenningar fram. Ein var sú að
farsæl öldrun felist ávallt í virkni og vinnusemi, en önnur
lagði áherslu á samfellu í venjum, lífsstíl og félagstengslum
þegar miðaldra fólk kemst á efri ár. Á 9. áratugnum urðu
margir til að benda á mikilvægi sjálfræðis og sjálfstæðis
hins aldraða og á þeim 10. hafa birst fjölmargar útgáfur
af því meginstefi að farsæl öldrun felist í því að hver ein­
staklingur finni og rækti sína eigin styrkleika og hrindi
möguleikum sínum í framkvæmd. Á sama tíma hefur ver­
ið bent á að fólk með skerta líkamlega eða andlega færni
geti einnig notið farsældar, til dæmis í nánum tengslum
við fjölskyldu og í trúarlegri reynslu. Kenningar og um­
ræða um hugtakið farsæl öldrun hefur haldist í hendur við
empirískar rannsóknir á því hvaða skilyrði tengist þeim
þáttum sem telja má eftirsóknarverða. Röð athyglisverðra
langtímarannsókna hefur meðal annars styrkt þá skoðun
að farsæl öldrun hvíli á þremur undirstöðum: Virkri þátt­
töku í lífinu sjálfu, góðri heilsu og góðri andlegri og lík­
amlegri getu.20
Þegar á heildina er litið virðist þróun kenninga og
rannsókna í öldrunafræðum benda til að það hugarfar
sem Cíceró boðar og færir rök fyrir reynist okkur farsælla
þegar árin færast yfir heldur en sú bölsýni og angist sem
lesa má úr ritgerðum Amerys. Sjálfsfirring, vantrú á eigin
möguleikum, skortur á samfélagslegu hlutverki og van­
máttur til að fylgjast með nýjungum og hræringum; þetta
eru ógnir sem steðja að okkur á öllum æviskeiðum, ekki
bara á efri árum. Farsæld okkar veltur á því hvernig okkur
tekst að bregðast við slíkum ógnum, hver svo sem aldur
okkar kann að vera. Þeir virðast stuðla að eigin farsæld
sem sættast við eigin líkama, rækta eigin styrkleika og
áhugamál, taka að sér hlutverk (t.d. í sjálfboðavinnu eða
félagsstarfi) og gera sér grein fyrir fáfengileika þess að
eltast við hverfular nýjungar.
19 Lucille B. Bearon, “Successful Aging: What does the “good life”
look like?” The Forum For Family & Consumer Issues, NC State Univer-
sity 1,3. http://www.ces.ncsu.edu/depts/fcs/pub/aging.html.
20 Rowe og Kahn, Successful Aging.