Öldrun - 01.05.2007, Blaðsíða 38


www.oldrun.net ÖLDRUN – 25. árg. 1. tbl. 2007
heilabilun. Í öðru lagi að athuga hvort hægt sé að greina
þá einstaklinga sem eru hvað líklegastir til að þróa heila­
bilunarsjúkdóm á næstu árum með taugasálfræðilegum
prófum. Í þriðja og síðasta lagi að athuga hvaða þættir vit­
ræns starfs skerðast fyrst þegar einstaklingur þróar með
sér Alzheimers­sjúkdóm og þá hvaða taugasálfræðileg
próf eru næmust á byrjandi Alzheimers­sjúkdóm.
Aðferð
Þátttakendur
Þátttakendur í rannsókninni skiptust í þrjá hópa: 1) ný­
greinda einstaklinga með Alzheimers­sjúkdóm, 2) systkini
þessara Alzheimers­sjúklinga og 3) viðmiðunarhóp. Auk
systkinis átti fólk í systkinahóp að minnsta kosti einn ætt­
ingja innan sex meiósuskiptinga1 sem greindur hafði verið
með Alzheimers­sjúkdóm. Þátttakendur í viðmiðunarhóp
voru makar systkinanna og átti enginn þeirra fyrsta stigs
ættingja með heilabilun svo vitað væri2.
Mælitæki
Íslenskar útgáfur á erlendum taugasálfræðilegum próf­
um sem vitað er að séu næm á byrjandi heilabilun voru
notaðar. Lagður var fyrir spurningalisti um heilsufar, þar
sem safnað var upplýsingum um hugsanlega þætti sem
haft gætu áhrif á frammistöðu í prófunum eins og skóla­
göngu, sjúkdóma og slys. Þátttakendur voru einnig beðnir
1 Sem dæmi um skyldleika þá gætu viðkomandi átt sama langafa
og/eða langömmu
2 Fyrsta stigs ættingi er annaðhvort barn eða systkini.
um að leggja mat á eigið minni og árið 2005 var lagður fyr­
ir sérstakur Spurningalisti um minnisvandkvæði (Margrét
Dóra Ragnarsdóttir og María K. Jónsdóttir, óútgefið).
Í töflu 1 má sjá þá þætti hugarstarfs sem talið er að
taugasálfræðilegu prófin sem notast var við í þessari rann­
sókn séu að mæla. Sum prófanna mæla fleiri en einn þátt
hugarstarfs (Lezak ofl., 2004).
Framkvæmd
Fengið var leyfi fyrir rannsókninni hjá Persónuvernd
og Vísindasiðanefnd. Allir þátttakendur fylltu út skriflega
yfirlýsingu um samþykki. Í endurprófuninni gátu þátttak­
endur valið um að fá að vita hvort um marktæka afturför
hafi verið að ræða frá fyrri prófun sex árum áður eða ekki.
Í þeim tilvikum bauð ábyrgðarlæknir rannsóknarinnar
viðkomandi að koma í frekari greiningu. Einnig var blóð­
prufum safnað en hér er ekki notast við upplýsingar sem
fengust úr blóðgreiningunni.
Rannsókn á árunum 1998-2001
Í rannsókn sem spannaði árin 1998 til 2001 voru fjór­
ir hópar þátttakenda prófaðir. Rannsóknarhóparnir voru
nýgreindir Alzheimers­sjúklingar, systkini þessara Alz­
heimers­sjúklinga og svo börn Alzheimers­sjúklinganna
sem voru 40 ára og eldri. Til þess að hafa samanburð við
rannsóknarhópana var viðmiðunarhópur prófaður sem
samanstóð að mestu af mökum þátttakenda í rannsókn­
arhópunum, en þessi hópur mátti ekki eiga systkini eða
foreldri með þekktan heilabilunarsjúkdóm. Í dag er verið
að vinna úr niðurstöðum prófana á börnum Alzheimers­
sjúklinga og einnig er verið að endurprófa hluta þeirra,
en nánari umfjöllun um þá rannsókn er hér að neðan. Árið
2001 fór fram tölfræðiúrvinnsla á hinum rannsóknarhóp­
unum og viðmiðunarhópi, en rannsóknin samanstóð af
85 nýgreindum Alzheimers­sjúklingum, 95 systkinum
Alzheimers­sjúklinga og 68 viðmiðum. Allir þrír hóparnir
voru sambærilegir hvað varðar kyn og menntun. Alzhei­
mers hópurinn var hinsvegar marktækt eldri en viðmið­
unarhópurinn (sjá töflu 2).
Niðurstöður þessarar rannsóknar bentu til að systkini
Alzheimers­sjúklinga sem ekki höfðu fengið greiningu
um heilabilunarsjúkdóm og höfðu ekki leitað til lækn­
is vegna minnistruflana eða annarra kvilla sem almennt
tengjast heilabilun voru skertari á yrtu og óyrtu minni,
áttun og athygli, og svo prófi sem metur hugrænan hraða,
samanborið við fólk sem átti enga nákomna ættingja með
heilabilun. Einnig var frammistaða systkinahóps slakari
en viðmiðunarhóps á öðrum taugasálfræðilegum prófum
þó svo að munur væri ekki marktækur. Eigið mat á minni
þessara hópa var hinsvegar svipað. Þetta voru áhugaverð­
ar niðurstöður og þá lá beinast við að athuga hvort allur
systkinahópurinn sem heild sýndi lakari frammistöðu
á þessum prófum eða hvort þetta væri einungis bundið
við ákveðna einstaklinga. Næsta skref var því að athuga
hvernig frammistaða einstaklinga í sjúklinga­, systkina­ og
viðmiðunarhóp dreifðist á taugasálfræðilegu prófunum.
Sú athugun leiddi í ljós að um 11 systkini (tæp 12%) skor­
uðu eins og Alzheimers­sjúklinga hópurinn á taugasál­
Áttun:
Áttun á eigin persónu, stað og stund
Yrt og óyrt minni:
Sögur, tafarlaust og seinkað minni
Kennsl sagna
Orðapör, auðveld og erfið
Rey mynd, tafarlaust og seinkað minni
Kennsl Rey myndar
Mál:
Orðaleikni
Boston nefnipróf
Athygli og hugrænn hraði:
Slóðarpróf A og B
Talnarunur
Sjónræn skynjun og úrvinnsla:
Litafletir
Ófullgerðar myndir
Rey mynd, afrit
Rökhugsun og stýring:
Líkingar
Orðaleikni
Slóðarpróf B
Taugasálfræðileg próf og skipting þeirra
á ólíka þætti hugarstarfs
Tafla 1.
Þættir hugarstarfs sem taugasálfræðileg próf
í rannsókninni mæla.