Són - 01.01.2007, Qupperneq 9

Ragnar Ingi Aðalsteinsson
Gátan um sérhljóða-
stuðlunina
Inngangur
Í Háttatali Snorra Sturlusonar er gerð grein fyrir stuðlasetningar-
reglum eins og þær tíðkuðust þá í norrænum kveðskap.1 Snorri skýrir
fyrst stuðlun með samhljóðum, sem hann kallar samhljóðendur, og
tekur fram að ef stuðlað sé þannig skuli nota sama samhljóðann bæði
sem höfuðstaf og stuðla. Síðan víkur hann að sérhljóðunum, sem
hann kallar hljóðstafi, og segir: „En ef hljóðstafr er höfuðstafrinn, þá
skulu stuðlar vera ok hljóðstafir, ok er fegra at sinn hljóðstafr sé hverr
þeira.“2 Jón Ólafsson Svefneyingur víkur að þessu máli í bók sinni Om
Nordens Gamle Digtekonst og segir: „ ... því að þannig laga sérhljóðarnir
sig hver að öðrum, rétt eins og þeir væru sami bókstafurinn.“3 Þetta
þýðir með öðrum orðum að reglan er sú að ef sérhljóðar eru notaðir
sem ljóðstafir má nota saman hvaða sérhljóða sem er. Það sem Snorri
bætir við um að fallegra sé að nota saman mismunandi sérhljóða er
hins vegar smekksatriði til skoðunar fyrir þá sem vilja fegra og bæta
braginn.
Sú staðreynd að sérhljóðarnir megi stuðla hver við annan hefur
valdið miklum heilabrotum meðal fræðimanna. Hvernig stendur á því
að um leið og gerð er krafa um að samhljóðarnir séu þeir sömu leyf-
ist að sérhljóðarnir séu mismunandi? Margar tilraunir hafa verið
gerðar til þess að skýra fyrirbærið. Hér á eftir verður vikið að helstu
kenningum um þetta mál, þær skýrðar og rakin saga þeirra í stuttu
máli um leið og fjallað verður um gagnrýni sem hver þeirra um sig
hefur fengið af fræðimönnum gegnum tíðina. Fyrst verður rætt um
svokallaða raddglufulokunarkenningu sem felur í sér elstu skýring-
1 Ég þakka nafnlausum ritrýni fyrir ágætar athugasemdir við þessa grein.
2 Snorri Sturluson (1999:4).
3 ... thi saa beqvemmer sig den eene Vokal til den anden, ligesom de alle vare een
Bogstav. Jón Ólafsson Svefneyingur (1786:29).