Són - 01.01.2007, Blaðsíða 15

GÁTAN UM SÉRHLJÓÐASTUÐLUNINA 15
kveðskap.30 Kristján vekur einnig athygli á því að í íslenskum sam-
tímakveðskap mynda sérhljóðarnir einn jafngildisflokk þó svo að
raddglufulokunin sé valfrjáls í talmáli í dag.31
Þá bendir Kristján á þá staðreynd að í íslenskum kveðskap stuðlaði
j við sérhljóða allt fram á 18. öld. Samkvæmt kenningunni hefðu þá
orð sem byrja á j einnig orðið að hafa þessa raddglufulokun, sem
Kristján telur ólíklegt.32
Sögulegur uppruni sérhljóðsins
– Kock-Classen-kenningin
Í riti því eftir Axel Kock,33 sem nefnt var fyrr í greininni setti hann
fram nýja kenningu um það hvers vegna sérhljóðarnir mynduðu einn
jafngildisflokk. Kenning hans var málsöguleg og gekk út á það að á
frumgermönskum tíma hefðu sérhljóðarnir ekki stuðlað hver við
annan heldur a aðeins stuðlað við a, e við e og svo framvegis rétt eins
og k stuðlar aðeins við k og g við g. En í tímans rás hefur sérhljóða-
kerfið fyrir tilstilli ýmissa málfræðilögmála gengið í gegnum miklu
meiri breytingar en samhljóðarnir. Hljóðvörp hafa meðal annars vald-
ið miklum breytingum á framstöðusérhljóðum meðan framstöðu-
samhljóð héldust óbreytt. Kock tekur dæmi um orðin allr og endi.
Upphaflega höfðu þessi orð sama framstöðusérhljóðið; alls : andeis. En
síðan gerist það að i-hljóðvarp breytir a í e (andeis > endi). Í eldri
kveðskap, sem skáld og ljóðaunnendur þekktu og kunnu, komu þessi
orð fyrir og stuðluðu saman samkvæmt gömlu venjunni en þegar svo
er komið að orðið andeis er almennt borið fram með e skapast ójafn-
vægi í stuðlunarvenjunum og við tekur tímabil þar sem stuðlað er í
báðar áttir. Þetta er þekkt fyrirbæri í bragfræði þegar framburðar-
breytingar eiga sér stað í tungumálinu sem ort er á og vitað er að
stuðlunarvenjurnar breytast miklu seinna en framburðurinn. Kock
telur að breytingar á framstöðusérhljóðunum hafi þannig riðlað
gömlu bragreglunum og þegar frá leið hafi svo skapast sú venja að
sérhljóðarnir mynduðu einn jafngildisflokk.
30 Um sérhljóðastuðlun í finnsku má t.d. lesa í Kiparsky (1968:139) og í bókinni
Early Irish metrics eftir Gerard Murphy (Murphy 1961:36–37) er gerð grein fyrir
sérhljóðastuðlun í fornírsku.
31 Kristján Árnason (2000:6–7).
32 Kristján Árnason (2000:7–8).
33 Kock (1889–1894).