Són - 01.01.2014, Síða 134

132 kristján jóHann jónsson
Eins og hér hefur verið vikið að eru vís indin á þessum árum að færa til
hug myndina um guð. Það virðist æ flókn ara hvað hann ætlast fyrir með
mann kynið. Hið einfalda og fallega rök sam hengi kvæðis ins segir: Þó
að ég andi á lítinn fugl og gefi honum líf og frelsi er ekki þar með sagt
að guð andi á mig og þýði frer ann í sálinni, en geri hann það mun ég
efalaust hugg ast. Á bakvið er spurn ingin um það hvort sá guð er til sem
áður var trúað á. Hér er Jónas kominn á slóðir Kierke gaards og Abra-
hams, ‒ en Jónas tók ekki það trúar lega stökk sem Kierke gaard mælti
með. Abra ham tók þá fjarstæðu kenndu og siðlausu ákvörðun að drepa
son sinn guði til dýrðar. Í því felst viður kenning á því að guð sé til.
Hinn ungi drengur í kvæðinu finnur til ábyrgðar og treystir á gildi
góð leik ans. Hann treystir því að guð meti góð verk hans og fórnar lund.
Í kvæð inu var hann tilbúinn að fórna öllu sínu og bjarga smá fugli. Í
elleftu og tólftu vísu segir beinlínis að hann hefði ekki fylgt dýrðar dæmi
Abra hams þó að guð hefði heitið hundr uðum af Toppum og hrútum.
Hann fórnaði að vísu ekki öllu fyrir grá tittl inginn en ljóðmælandinn
kveðst hafa verið tilbúinn til þess. Í lok kvæðis dregur ljóðmæl andi skýra
línu milli sín og grá tittlingsins; eins og fuglinn er hann „frosinn og má
ei losast“. Guð hefur hins vegar ekki komið til þess að anda á hann og
bjarga sínum minnsta bróður sem er fallinn og frosinn. Í þessu er jafn-
framt tenging milli ljóð mælanda og guðs. Til hvers er að sýna fórn fýsi
og miskunn semi ef guð lætur sér fátt um finnast? Þú leggur bara inn en
getur ekki tekið út.
Sú tilvistarstefna sem byrjaði með Kierkegard og ritum hans, ekki síst
ritinu Uggur og ótti þar sem rætt er um söguna af Abraham, var sterkt
inn legg í trúmála deilur í Kaupmanna höfn á þeim árum sem Jónas var
þar við nám og fræði störf. Kjarni í viðhorfi Kierke gaards má segja að sé
sá að maðurinn getur ekki fengið að vita hvað guð ætlast fyrir með hann
og ekki heldur hvers guð ætlast til af honum. Einstaklingur inn er frjáls
vera sem velur og verður að vera heill í vali sínu. Einungis þannig getur
farið vel. Abraham tók þær ákvarðanir sem hann þurfti að taka og valdi
eins og hann taldi rétt. Guð sá trú hans, sendi honum hrút og lét allt
fara vel. Við erum ábyrg fyrir vali okkar og verðum að vera heil í því.
Persónu leiki okkar verður til í ákvörð unum sem krefjast alls þess sem við
eigum og getum. Þetta er dýrðar dæmi Abrahams og þetta stökk getur
Jónas ekki tekið.
Sé hins vegar ekki litið á Jónas sem veraldlegan dýrling heldur mannlegt
skáld, lítur þetta öðru vísi út. Grátittlingurinn verður þá kvæði eftir
róman tískt skáld sem horfist í augu við að sá guð sem það kynntist og
trúði á í bernsku er að hverfa. Áleitinn grunur um sama vanda mun hafa