Dagblaðið Vísir - DV - 15.02.2008, Blaðsíða 12

12 FÖSTUDAGUR 15. FEBRÚAR 2008
Helgarblað PV
Sífellt fleiri fóstrum sem greinast með Downs-heilkenni er eytt á meðgöngu. Þeim
hefur fjölgað gríðarlega frá þvi fósturskimun hófst hér á landi árið 1999. Bætt tækni
hefur orðið til þess að mun fleiri fósturgallar greinast á meðgöngu en áður og kýs yf-
irgnæfandi meirihluti kvenna að eyða fóstrinu ef litningagalli finnst. Aðstandend-
ur barna með Downs telja að bæta megi upplýsingagjöf til verðandi foreldra. Sig-
urður Guðmundsson landlæknir segir fósturskimun bjóða foreldrum upp á aukið
val, en fósturgallar geti oft leitt til mikilla líkamlegra vandamála. Sigurður Krist-
insson heimspekingur spyr hvort þarna séu gerðar vafasamar kynbætur.
i
[
■
DSPíTAí f
Kvennadeildir
FÓSTUREYÐINGAR
Downs-börnum mun að öllum líkindum fækka verulega (kjölfar þess
að æ fleiri konur kjósa að eyða fóstrinu ef upp kemur litningagalli.
Mun fleiri fósturgallar greinast en áður vegna bættrartækni.
‘
Fóstrum allra nema tveggja þeirra
kvenna sem greindust með Downs-
heilkenni með fórturskimun og
greiningarprófi árin 2002 til 2006
var eytt. 27 fóstur greindust með
Downs-heilkenni og 25 þeirra var
eytt. 23 fóstur greindust með aðra
litningagalla og var öllum nema
tveimur eytt.
Þetta má að miklu leyti rekja til
bættrar tækni í að greina fóstur-
galla. Æ fleiri konur kjósa að leita í
fósturskimun sem sker úr um líkur
á að fóstur hafi einhvers konar fóst-
urgalla. í kjölfar hennar býðst kon-
um upp á fósturgreiningu, eða leg-
vatnsástungu, sem segir til um með
nákvæmum hætti um hvernig galla
er að ræð.
Vafasamar kynbætur
Sigurður Kristinsson, dósent
í heimspeki við Háskólann á Ak-
ureyri, segir tvær siðfræðilegar
spurningar koma upp þegar kem-
ur að þessari þróun. Annars veg-
ar megi spyrja hvort það að skima
eftir Downs-heilkenni megi teljast
vanvirðing við ákveðna hópa. Þar
sé á vissan hátt farið út í vafasam-
ar kynbætur á hópum fólks ef slík-
ar greiningar leiða síðan nær alltaf
til fóstureyðingar. Þarna verði að
gera greinarmun á hvort verið sé
að uppræta böl eins og þegar fóst-
ur greinast með galla sem gera að
verkum að þau verði annaðhvort
lífvana eða muni eiga mjög erfitt
uppdráttar, líkt og ef þau myndu
fæðast án heila. Þetta eigi aftur á
móti ekki við um þegar kemur að
Downs-heilkenni.
Sigurður segir einnig megi líta
á málið út frá nytjastefnunni svo-
kölluðu. Hún feli í sér að aðgerð-
ir séu réttar eftir því sem þær leiði
til ánægju eða hamingju íyrir sem
flesta, en rangar eftir því sem leiði
i
Fósturgreiningar: 450
118
til hins gagnstæða. „Þar verður að
horfa til þess hvort skimunin skili
meiri ávinningi eða áhættu fyrir
samfélagið. Hverju er fólk bættara
ef það ákveður að eyða fóstri þeg-
ar kemur upp galli? Og þótt hægt
sé að færa rök fyrir ávinningi vegna
þessarar nýju þróunar, til dæmis í
því að hnakkaþykktarmæling felur
í sér minni áhættu en legvatnsá-
stunga, má segja samt sem áður að
vafasamar kynbætur eigi sér stað,"
segir Sigurður.
Hugsanlega byggt á
hugsunarleysi
Sigurður segir nauðsynlegt að
velta vöngum yfir því hver sjálfs-
mynd samfélagsins sé þegar kemur
að þessum fóstureyðingum. Þarna
hafi tæknin gert mönnum kleift að
gera þetta og er þróunin kannski
byggð á hugsunarleysi. „Þetta kem-
ur fleirum við en viðkomandi for-
eldrum. Þetta snýst um hvort sam-
félagið skrifi undir að þeir sem séu
með Downs-heilkennið séu álitnir
minni en aðrir," segir Sigurður.
Aðspurður hvort samfélagið sé
að þróast í átt að hugmyndafræði
sem kemur fram í bókum á borð
við Brave New World, þar sem fólk
sé flokkað eftir ákveðnum leið-
um, segist Sigurður ekki telja svo
vera. „Það er auðvelt að fara á flug
í þessu. Þar var miklu meira á bak
við þetta. Samt sem áður má fmna
þarna sömu undirstöðuatriði þar
sem gripið er inn í ferlið, oft og tíð-
um á grundvelli vanhugsaðra hug-
mynda eða jafnvel fordóma," segir
Sigurður.
Aðspurður hvort bæta mætti
upplýsingar sem snúa að þess-
um hópi fólks segist Sigurður val-
ið vissulega eiga að vera vel upp-
lýst, en þó ekki svo að það ýti undir
sektarkennd fólks. I stað þess að
| Aðrir litningagallar 21
(þ.a m. Turner)
*Auk þessa greindust sjö tilfelli litningagalla
eftir meðgöngu á timabilinu.
verðandi foreldrar ræði eingöngu
við heilbrigðisstarfsfólk standi því
einnig til boða að tala við einhvern
með meiri þekkingu á uppeldi
barna með þroskahömlun.
Myndi finna 90 prósent
fósturgalla
Hulda Hjartardóttir, yfirlæknir á
kvennasviði Landspítalans, segir að
ef allar barnshafandi konur myndu
gangast undir fósturskimun væri
hægt að finna í kringum 90 prósent
af fósturgöllum á meðgöngu í stað
30 prósenta áður. Boðið hefur ver-
ið upp á fósturgreiningu allt frá ár-
inu 1975 en fósturskimun var tekin
í gagnið árið 1999. Áður en fóstur-
sldmunin bauðst var einungis kon-
um yfir 35 ára aldri leyft að fara í
fósturgreiningu vegna áhættu sem
henni fylgir, en hundraðasta hver
ástunga leiðir til fósturláts.
Áður en fósturskimun tók við
sem forskoðun vegna fósturgrein-
ingar voru gerðar um 500 legvatns-
ástungur að jafnaði á ári hverju.
Það sem hefur breyst er að allar
konur geta nú gengist undir fóstur-
skimun og hefur fósturgreiningum
fækkað snarlega samhliða fjölgun
í skimuninni. „Stóri ávinningur-
inn af þessu er að ef skimunin hefði
ekki tekið við hefði þeim sem gang-
ast undir fósturgreiningu fjölgað
jafnt og þétt. Auk þess fjölgar allt-
af þeim konum yfir 35 ára aldri sem
ganga með barn. Við hefðum séð
fyrir okkur að þær væru í kringum
700 talsins nú til dags á ári hverju ef
ekki hefði komið til fósturskimun-
ar," segir Hulda.
Fósturgreining er ekki sjálfsagt
framhald af fósturskimun þrátt fyr-
ir að auknar líkur á fósturgalla komi
út úr rannsóknum. Árið 2006 tóku
til að mynda tæplega 80% kvenna
þá ákvörðun að fara í fósturgrein-
FÓSTURSKIMUN
0G FÓSTURGREINING
Fósturskimun er aðferð til að meta líkur á fósturgalla og var tekin í gagnið
á fslandi í desember árið 1999. Hún er gerð með ómskoðun og blóðrann-
sókn þar sem útkoman gefur til kynna hvort auknar líkur séu á göllum á
borð við Downs-heilkenni. Við ellefu til fjórtán vikna meðgöngu býðst
fósturskimun með samþættu líkindamati þar sem mæld er hnakkaþykkt
fósturs, skoðað hvort nefbein er til staðar og mældir eru tveir lífefnavísar
í blóði móður. Ef fósturskimun gefur til kynna auknar líkur á fósturgalla
stendur fósturgreining til boða. Greiningin er gerð með ástungu á legi og
sýnatöku frá fylgju eða legvatni, sem gefur til kynna hvort fóstrið hafi galla
eða ekki.
'-'M

ingu eftir að fóstur þeirra höfðu
verið greind með auknar líkur á
fæðingargöllum.
Skoðun mótuð fyrir
fósturskimun
Rúmlega 4.000 börn fæðast að
jafnaði á fslandi á ári hverju en um
800 til 1.000 fóstrum er eytt. Af þeim
eru um 20 til 25 tilfelli sem rekja má
til einhvers konar fósturgalla. Stór
hluti af þeim er gerður vegna alvar-
legra galla þar sem börnunum er
vart hugað líf. Árið 2006 var til að
mynda þriðjungi þeirra fóstra sem
greindust með byggingargalla eytt.
Ekki liggur fyrir hversu mikið
fæðingum barna með Downs hef-
ur fækkað frá því að fósturskimun
var tekin upp í heilbrigðiskerfinu.
Miðað við fjölgun þeirra kvenna
sem leita í fósturskimun og hlutfall
þeirra sem kjósa að halda fóstrinu
ef upp kemur litningargalli, má aft-
ur á móti leiða að því líkum að þeim
hafi fækkað verulega síðustu árin.
Hulda segir flesta verðandi for-
eldra sem fari í fósturskimun hafa
mótað sér fýrirfram skoðun um
framhaldið ef niðurstöðurnar reyn-
ast vera þær að fóstrið búi yfir ein-
hvers konar galla. „Það er ekki hægt
að segja fyrir víst hvers vegna for-
eldrarnir taka afstöðuna. Sumir
hafa persónulega reynslu af hlut-
um eins og Downs-heilkenni, en
aðrir ekki. Við ræðum alltaf mögu-
leikana í stöðunni við pörin þegar
kemur upp fósturgalli. Þótt grein-
ingin liggi fyrir er það alls ekki svo
að konurnar séu undir pressu um
ákvörðun sína og við reynum að
styðja þær eftir fremsta megni hver
sem hún er. í hinum fullkomna
heimi ætti niðurstaða sem þessi
ekki að skipta máli. En þetta getur
breytt lífi fjölskyldunnar og svo er
óvissa mikil um hver þroski barn-
anna verður í framtíðinni. Þá er
einhverfa algeng meðal barna með
Downs og líkamleg vandamál eru
oft mikil. Sumir leita eftir því að
ræða stöðuna nákvæmlega við sína
nánustu eða fólk sem hefur per-
sónulega reynslu af börnum með
Downs," segir Hulda.
Hulda segir ljóst að ákvörðunin
um að binda enda á meðgöngu sé
ávallt erfið fýrir verðandi foreldra,
hvort sem um ræðir vegna ákveð-