Dagblaðið Vísir - DV - 15.02.2008, Blaðsíða 50

50 FÖSTUDAGUR 15. FEBÚAR 2008
Helgarblað PV
Fynr faemum öldum voru
þúsundir manna í Evrópu
teknar af lífi, sakaöar um
galdra. Á Noröurlöndum voru
um 2.000 menn teknir af lífi, þar
á meðal börn.

§ M M
JSSs
Hvíldardagurinn Þá töldu
menn nornir halda á fund
Satans, fórna óskírðum
börnum og sækja svallveislur
í boði djöfulsins, Gild ástæða
til nornaveiða.
--v

Nútímamaður í leit að framförum
og þankagangi liðinna tíma, blönd-
uðum dulúðugum vísindum for-
feðranna, hlýtur að staðnæmast
einna fyrst við galdrafárið.
Pyntingar, hengingar, brennur,
siðferðileg upplausn og allsheijar
móðursýki - og hundruð manna
lágu í valnum að lokum. Flestir telja
galdrafárið hafa herjað á miðöld-
um og að milljónum kvenna hafi
verið fórnað á altari djöfulgangsins.
Vissulega er ýmislegt til í því. En það
er ekki hið eiginlega galdrafár.
Myrkur yfir samfélaginu
Fyrir fáeinum öldum lá skuggi
yfir vestrænum samfélögum. En
margt af því sem við teljum okkur
vita um forn réttarhöld yflr nornum
og galdramönnum er á misskilningi
byggt. Stærsti og algengasti mis-
skilningurinn er að galdrafárið hafi
verið dæmigert fýrir miðaldir. Fár-
ið náði hámarki um tvö hundruð
árum eftir að miðöldum lauk og rétt
áður en nútíminn gekk í garð. Ekki
skal þó dregið úr trúnaði miðalda-
manna á nornir og galdramenn. Af
og til hlutu menn dóma fýrir galdra,
jafnt meðal almennings sem valda-
stétta. Kirkjufeður og stjórnmála-
menn sluppu heldur ekki undan
ofsóknum.
Biskup sakaður um galdra
Eitt athyglisverðasta dæmið um
þessar ofsóknir átti sér stað árið
1308. Guichard, biskup í Troyes, var
sakaður um að hafa gert vaxbrúðu
í líki Frakkadrottningar og vald-
ið dauða hennar með því að stinga
nálum í brúðuna. Óvinir biskupsins
fullyrtu einnig að hann hefði soðið
göróttan drykk úr ormum, sporð-
drekum, pöddum og eiturköngu-
lóm og ætlað með honum að eitra
fyrir Frakkaprinsum. Atiagan að
Guichard biskupi var hörð en hann
stóðst hana, hélt lífi og varð frjáls
maðurárið 1313.
Hugmyndin þróast
Rétt er að benda á mikilvægan
mun á þessum galdraofsóknum og
því sem koma skyldi. í fornöld og á
miðöldum varð fjöldi manna fýrir
ofsóknum af þessu tagi. Ekki kom
þó til siðferðilegrar upplausnar eða
allsheijar móðursýld. Enn hafði
mönnum ekki dottið í hug að púsla
saman þeim ólíku fýrirbrigðum
„Grunur um djöfla-
dýrkun og Satans-
trú varð nú nægileg
ástæða til að ákæra
hvern sem var, jafnt
dagfarsprúða bændur
sem fróðar kerlingar."
sem síðar mynduðu skilning þeirra
á göldrum. Ekki hvarflaði að þeim
að fróðar kerlingar, vísar konur og
vitrar í byggðum vesturheims, flygju
á kústsköftum á nomaseið. Eða að
þær ættu í nánum samskiptum og
hefðu samræði við púka helvítis.
Engum datt í hug að tengja grasa-
lækningar, alþýðuvísindi, sögur um
yfirnáttúmleg flug og púka við herr-
ann í neðra. Velta þurfti vöngum
yfir guðlegum fræðum öldum sam-
an áður en lærðir kirkjufeður á 15.
öld áttuðu sig á sambandinu milli
alls þessa og að djöfullinn stæði í
stöðugri baráttu til að ná yfirráð-
um á jörðinni með aðstoð norna og
galdramanna. Fjölmargir miðalda-
prestar trúðu líka að nornir gætu
haft mikil áhrif á umhverfi sitt með
göldrum. Menn fordæmdu illan
viljann að baki meintum gjörðum
þeirra en töldu þær ekki hættuleg-
ar umhverfi sínu. En allt er breyt-
ingum undirorpið. Á 14. og 15. öld
tengdu margir kirkjufeður, eink-
um þó innan rannsóknardómstóls-
ins, andlega bresti og brot göldr-
um. Þeir skildu meint brot sumra
manna sem viðleitni þeirra til að
valda skaða í sínu nánasta umhverfi
með göldrum og fuflum stuðningi
Satans. Trúvillingar, það er að segja
þeir trúmenn sem gagnrýndu kirkj-
una og páfa, voru iðulega sakaðir
um galdra.
Nýjar stéttir ná völdum
Á 15. og 16. öld þróaðist ný yf-
irheyrslutækni: meintum brota-
mönnum var hótað pynting-
um nema þeir svöruðu fyTÍr fram
ákveðnum spurningum rétt. Smám
saman lærðist mönnum að svara
hárrétt og komast undan líkamleg-
um pyntingum. Grunur um djöfla-
dýrkun og Satanstrú varð nú nægi-
leg ástæða til að ákæra hvern sem
var, jafnt dagfarsprúða bændur sem
fróðar kerlingar. Mönnum lærðist
að nota galdraákærur til að styrkja
eigin stöðu í samfélaginu, ekki síst
þegar nágrannar deildu. Trú á norn-
ir og fordæður varð hluti af daglegu
lífi fólks þangað til nýjar stéttir náðu
völdum í samfélaginu. Á 15. og 16.
öld var grunnurinn lagður að þeirri
borgarmenningu sem við búum við
í dag og borgaryfirvöld náðu víða
tökum á kirkju, her og dómstólum.
Borgarstjórnarmenn kröfðust rétt-
trúnaðar borgaranna og takmarka-
lausrar hlýðni við yfirvöld. Skylda
hvers manns við konung og land
skyldi vera að vinna á syndinni í rík-
Vatnssönnunin Varsérlega
vinsæl á meðan á galdra-
fárinu stóð. Meint norn var
bundin á höndum og fótum
og henni sökkt í vatn. Ef hún
flaut upp var hún sek.
?mmr :■
inu og draga úr áhrifum djöfulsins.
Andi dómstólanna breyttist, dauða-
refsingum fjölgaði.
Byrjað í Sviss
Fyrsta umfangsmikla galdrafár-
ið braust út í Sviss um miðja 15. öld.
Móðursýkin breiddist út til nærhggj-
andi sveita í Frakklandi, Þýskalandi
og á Italíu. Dómarar og yfirheyrslu-
meistarar höfðu handbækur sér
til halds og trausts, merkust og ár-
angursríkust þótti Malleus malefi-
carum eða Nornahamarinn en hún
var skrifuð um 1480. Þar var kom-
inn á eina bók allur sá ffóðleikur
sem nýttist mönnum best á galdra-
veiðum komandi alda: gandreiðar
norna á fund djöfufsins, djöfladýrk-
un þeirra á hvíldardögum, barna-
fórnir þeirra tíðar og ýmislegt fleira.
Þetta var upphaf nánast farsóttar-
legrar útbreiðslu galdraofsókna. í
hverri sveit spruttu upp máfaferli
vegna galdramála. Grunaðar nornir
og galdramenn voru dregin ffam og
yfirheyrð. Og jafnvel þótt þau stæð-
ust pyntingar og meiðingar og ját-
uðu ekkert var alls ekki víst að þau
lifðu af og slyppu. í sumum löndum
voru það almælt tíðindi að þetta fólk
nyti aðstoðar djöfulsins við að þola
óbærilegan, líkamlegan sársauka.
Þýskaland verst úti
Galdrafárið náði hámarki á ár-
unum 1570-1650. Þýskaland varð
einna verst úti en í kaþólskum
löndum við Miðjarðarhafið varð
HVILDARDAGURINN
ANNADAGURNORNA
Frásagnir af líferni dæmigerörar
nornar má lesa á handritum frá 15.
og 16. öld. Samkvæmt þeim hóf norn
daginn með venjulegum
hvunndagsgöldrum. Sumir fengu að
kenna á illkvittni hennar, aðrir
góðmennsku. Þegar djöfullinn vitjaði
hennar til að taka hana í þjónustu
sína, byrjaði hann á að gæla
hressilega við hold hennar með klóm
sínum. Flann gaf henni einnig horn
eða bauk með smyrslum. Hún átti að
rjóða sig smyrslunum þegar hún vildi
ná fundum hans á ný. Smyrslið gerði
henni kleift að fljúga á hans fund og
annarra norna. Saman héldu þau svo
hvildardaginn hátíðlegan: átu og
drukku af lyst, dönsuðu og höfðu
kynmök við djöfla og púka af ýmsu
tagi. Nornin var mun máttugri en
áður þegar hún sneri heim og
galdrar hennar sterkari. En að lokum
komust menn að sönnu eðli hennar
og dæmdu hana til dauða.
fárið ekki eins mikið. Rannsókn-
ardómarar á ítah'u og Spáni voru
ekki eins hneigðir til galdratrúar og
dómstólaríMið- ogNorður-Evrópu.
Ekki er vitað nákvæmlega hve marg-
ir létu lífið eða voru drepnir meðan
á þessu stóð en með rannsóknum á
fornum heimildum má komast ná-
lægt þeirri tölu. Samkvæmt þeim
voru í mesta lagi 35.000 menn í Evr-
ópu teknir af lífi fyrir galdra, tæp-
lega 2.000 á Norðurlöndum.
Hröð útbreiðsla
Galdraofsóknirnar breiddust
eins og eldur í sinu um Vesturlönd.
Fjarlægð frá upptökum skipti engu,
fárið náði bara seinna til fjærstu
staða. Sinubruni þessi náði til Eng-
lands, Niðurlanda og Danmerkur
á fýrri hluta 17. aldar en hámarki
náðu galdraofsóknir í Svíþjóð um
1670. Frægustu galdraofsóknir í
BNA - í Salem í Massachusetts -
hófust 1692. Á 18. öld dró mjög úr
galdraofsóknum þótt þær brytust
út hér og hvar, bæði á Norðurlönd-
um og á meginlandinu. Hvorki yfir-
völd, prestar né forustumenn upp-
lýsingarinnar höfðu þá áhuga á
gandreiðum og svallveislum norna.
Dómstólar tóku að vísa galdra-
málum frá í miklum mæli. Lög um
galdra voru tekin úr sænskum lög-
bókum árið 1779.
Birt með leyfi timarltsins Sagan öll